Respublica bene ordinata". Udział elit prawosławnych w życiu politycznym w Rzeczypospolitej w XV - XVIII w. (część I)

• Autorzy: Leszek Ćwikła

Warianty tytułu

Respublica Bene Ordinata. Participation of Orthodox Elite in Political Life in the 15th and 18th Century Republic. (Part I)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W części I artykułu wskazano, że udział elit prawosławnych w życiu politycznym był możliwy dzięki prawnemu zrównaniu szlachty ruskiej z polską i litewską. Na terenie Królestwa Polskiego nastąpiło to w przywilejach z lat 1430 i 1432. W Wielkim Księstwie Litewskim początkowo istniały formalne zakazy udziału przedstawicieli elity prawosławnej w sprawowaniu władzy, ale w praktyce ograniczeń tych nie przestrzegano i kilku prawosławnych piastowało wysokie stanowiska państwowe. W końcu XV i na początku XVI w. największą karierę polityczną zrobił prawosławny kniaź Konstanty Iwanowicz Ostrogski. Formalne ograniczenia w dostępie do stanowisk i urzędów zostały zniesione dokumentem z 7 czerwca 1563 r., co zostało następnie potwierdzone i uściślone w przywileju z 1 lipca 1568 r. wydanym w Horodle i na sejmie grodzieńskim. (abstrakt oryginalny)

EN

Part I of the article points out that the Orthodox elite's participation in the exercise of power was possible after the equalizing of the rights of the Ruthenian, Polish and Lithuanian nobility. In the Polish Kingdom, it was granted in the privilege charters dated 1430 and 1432. Initially, the Grand Duchy of Lithuania upheld formal ban on the participation of the Orthodox elite in government, but this was not observed in practice and a few Orthodox representatives held relatively high official positions. In the late 15th and early 16th century, Knyaz Konstantin Ivanovich Ostrogski, an Orthodox aristocrat, had the most remarkable career as a politician. Formal restrictions in holding positions and offices were abolished by a document dated 7 June 1563, which was subsequently reiterated and refined in the privilege charter dated 1 July 1568, issued in Horodlo and at the Diet of Grodno. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia; Religia; Kościół Prawosławny; Kościół a polityka; Polityka

EN

History; Religion; Orthodox Church; Church and politics; Politics

• Czasopismo: Przegląd Prawno-Ekonomiczny
• Rocznik: 2018
• Numer: nr 44/2
• Strony: 21--37

Twórcy

autor

Leszek Ćwikła

• Wydział Zamiejscowy Prawa i Nauk o Gospodarce KUL w Stalowej Woli

Bibliografia

• Acta Tomiciana per Stanislaum Gorski, can. Cracovien. et Plocensem, t. 6, Posnaniae 1857.
• Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 13 i 17, Lwów 1888-1901.
• Akta unii Polski z Litwą (1385-1791), wyd. S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Kraków 1932.
• Archiwum Komisji Historycznej, t. 7, Kraków 1900.
• Bardach J., Studia z ustroju i prawa Wielkiego Księstwa Litewskiego. XIV-XVIII w., Warszawa 1970.
• Bardach J., Unia lubelska, jej geneza i znaczenie, [w:] Pamiętnik X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie w 1969 r., t. 3, Warszawa 1971.
• Biednow W., Prawosławnaja Cerkow w Polsze i Litwie (po Volumina Legum), Jekatierinosław 1908.
• Chodynicki K., Geneza równouprawnienia schyzmatyków w Wielkim Ks. Litewskim. Stosunek Zygmunta Augusta do wyznania grecko-wschodniego, "Przegląd Historyczny" 22 (1919-1920).
• Codex epistolais saeculi decimi quinti, wyd. A. Sokołowski, J. Szujski, A. Lewicki, t. 3, Kraków 1894.
• Czermak W., Sprawa równouprawnienia schizmatyków i katolików na Litwie (1432-1563), "Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny. Seria II" 19 (44) (1903).
• Drabina J., Religie na ziemiach Polski i Litwy w średniowieczu, Kraków 1989.
• Grala H., Kołpak Witołdowy czy czapka Monomacha. Dylematy wyznawców prawosławia w monarchii ostatnich Jagiellonów, [w:] Katolicyzm w Rosji i prawosławie w Polsce (XI-XX w.), pod red. J. Bardacha i T. Chynczewskiej-Hennel, Warszawa 1997.
• Grzybowski S., Mikołaj Sienicki. Demostenes sejmów polskich, "Odrodzenie i Reformacja w Polsce" 2 (1957).
• Halecki O., Od unii florenckiej do unii brzeskiej, przeł. A. Niklewicz, t. 1, Lublin 1997.
• Hruszewśkyj M., Istorija Ukrajiny-Rusy, t. 6, Kyjiw-Lwiw 1907.
• Jakowenko N., Historia Ukrainy od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku, przeł. O. Hnatiuk, K. Kotyńska, Lublin 2000.
• Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.
• Jobert A., Od Lutra do Mohyły. Polska wobec kryzysu chrześcijaństwa 1517-1648, przeł. E. Sękowska, Warszawa 1994.
• Kempa T., Konstanty Wasyl Ostrogski (ok. 1524/1525-1608) wojewoda kijowski i marszałek ziemi wołyńskiej, Toruń 1997.
• Korczak L., Litewska Rada Wielkoksiążęca w XV wieku, Kraków 1998.
• Kosmanowa B., Stanisław Orzechowski (1513-1566) jako polemista religijny, "Euhemer. Przegląd Religioznawczy" 4 (1975).
• Kowalska H., Wiśniewski J., Olelkowicz Jerzy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 23, Kraków 1978.
• Krom M., Miż Ruśju i Litwoj. Zapadnorusskije ziemli w sistiemie russko-litowskich otnoszenij konca XV-pierwoj trieti XVI w., Moskwa 1995.
• Lulewicz H., Bohdan Sapieha h. Lis, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992-1993.
• Lulewicz H., Paweł Sapieha na Kodniu (zm. 1579), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Warszawa-Kraków 1994.
• Lulewicz H., Paweł Sapieha, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Warszawa-Kraków 1994.
• Lulewicz H., Sapieha Bohdan na Boćkach h. Lis, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992-1993.
• Łapiński A., Zygmunt Stary a Kościół prawosławny, Warszawa 1937.
• Michalewiczowa M., Iwan Sapieha (zm. 1517), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992-1993.
• Michalewiczowa M., Sapieha Bohdan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992-1993.
• Mironowicz A., Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Białystok 2003.
• Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae, seria I, z. 1, wyd. 2, Wilno 1925.
• Moronowicz A., Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku, Białystok 1991.
• Pietkiewicz K., Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka, Poznań 1995.
• Piotrowicz W., Unia i dyzunia kościelna w Polsce, Wilno 1933.
• Poczet rodów w Wielkiém Księstwie Litewskiém w XV i XVI wieku, ułożył i wydał A. Boniecki, Warszawa 1887.
• Półćwiartek J., Rola Kościoła na pograniczu etnicznym polsko-ruskim, [w:] Władze państwowe a związki wyznaniowe w Polsce XVI-XX wieku, Warszawa 1968.
• Ptaszycki S., Dostojnicy litewscy. Rozbiór krytyczny i uzupełnienie dzieła Józefa Wolffa "Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego (1388-1795)", Kraków 1885, Warszawa 1886.
• Radzimiński Z., Słowo o namiestnikach rusko-litewskich i marszałkach ziemi wołyńskiej, Kraków 1885.
• Starnawski J., Stanisław Orzechowski w sądach współczesnych i potomnych, [w:] Z dziejów kultury i literatury ziemi przemyskiej, t. 2, Przemyśl 1973.
• Starnawski J., Wstęp, [w:] S. Orzechowski, Wybór pism, oprac. J. Starnawski, Wrocław 1972.
• Tazbir J., Tradycje tolerancji religijnej w Polsce, Warszawa 1980.
• Theiner A., Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae, t. 1: 1217-1409, Romae 1860.
• Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku, opr. H. Lulewicz i A. Rachuba, Kórnik 1994.
• Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV-XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Janas i W. Kłaczewski, Kórnik 2002.
• Volumina legum, t. 1, wyd. I. Ohryzko, Petersburg 1859.
• Wojtkowiak Z., Ostrogski Konstanty, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992-1993.
• Wolff J., Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386-1795, Kraków 1885. Wolff J., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV wieku, Warszawa 1895.