Łódzcy robotnicy z trzech perspektyw oglądani. Uwagi na marginesie książki: Kamil Śmiechowski, Marta Kowalska-Sikorska, Kenshi Fukumoto, Robotnicy Łodzi drugiej połowy XIX wieku. Nowe kierunki badawcze

• Autorzy: Krzysztof Paweł Woźniak

Warianty tytułu

Lodz Workers from Three Perspectives Watched. Notes on the Margins of the Book: Kamil Śmiechowski, Marta Kowalska-Sikorska, Kenshi Fukumoto, Workers of the 19th Century. New Research Directions

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Poniższy artykuł nawiązuje do opracowania autorstwa Kamila Śmiechowskiego, Marty Sikorskiej-Kowalskiej i Kenshi Fukumoto, pod obiecującym tytułem Robotnicy Łodzi drugiej połowy XIX wieku. W polskim piśmiennictwie historycznym zauważalny staje się powrót do różnie ukierunkowanych badań nad środowiskami robotniczymi epoki kapitalizmu. Mamy do czynienia z pracą zbiorową, łączącą pod wspólnym tytułem trzy teksty o charakterze wielowątkowych szkiców i obywającą się bez redaktora.Kluczowe dla zrozumienia konstrukcji książki jest przypisane Jerzemu Jedlickiemu twierdzenie, że uprzemysłowienie Królestwa Polskiego miało "wyspowy, quasi-kolonialny charakter", co przesądzało o charakterze fenomenu społeczno--politycznego, którym u progu XX w. stała się klasa robotnicza.(abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

PL

Recenzja; Klasa społeczna; Nauki społeczne; Metody badawcze

EN

Review; Social class; Social sciences; Research methods

• Czasopismo: Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku
• Rocznik: 2017
• Tom: 17
• Strony: 179--198

Twórcy

autor

Krzysztof Paweł Woźniak

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny

Bibliografia

• K. Śmiechowski, M. Sikorska-Kowalska, K. Fukumoto, Robotnicy Łodzi drugiej połowy XIX wieku. Nowe kierunki badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016, ss. 122.
• J. Janczak, Ludność Łodzi przemysłowej 1820-1914, Łódź 1982, s. 39.
• Z. Pietkiewicz, Łódź w cyfrach, [w:] Rocznik Łódzki Gebethnera i Wolffa na rok 1914, War-szawa b.r.w., s. 180.
• P. Samuś, W walce o wyzwolenie narodowe i społeczne (1893-1918), [w:] W dymach czarnych budzi się Łódź. Z dziejów łódzkiego ruchu robotniczego 1882-1948, Łódź 1985, s. 76; W.L. Kar-wacki, Sytuacja społeczno-polityczna łódzkich włókniarzy w latach 1908-1914, [w:] Włókniarze łódzcy. Monografia, pod red. E. Rosseta, Łódź 1966, s. 76.
• M. Weber, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Warszawa 2002. Zob. też: L. Gall, Stadt und Bürgertum im 19. Jahrhundert. Ein Problemaufriss, [w:] Stadt und Bürgertum im 19. Jahrhundert, hrsg. von L. Gall, München 1990, s. 1-17; tenże, Stadt und Bürgertum im Über-gang von der traditionalen zur modernen Gesellschaft, [w:] Stadt und Bürgertum im Übergang von der traditionalen zur modernen Gesellschaft, München 1993, s. 1-12; tenże, Vom Stand zur Klasse? Zu Entstehung und Struktur der modernen Gesellschaft, "Historische Zeitschrift", Bd. 261, 1995, s. 1-21.
• G.E. Karpińska, Robotnik w przestrzeni miasta, [w:] Materiały do etnografii miasta, t. 2, pod red. A. Stawarza, Żyrardów 1993, s. 25-39; A. Dauksza, Emancypacja kobiet w przestrzeni miejskiej przełomu XIX i XX wieku, [w:] Ulica - zaułek - bruk. Z problematyki miasta w literaturze drugiej połowy XIX i początku XX wieku, pod red. K. Badowskiej i A. Janiak-Staszek, Łódź 2013, s. 167-188.
• E. Przestaszewska-Porębska, Struktura przestrzeni miejskiej, [w:] Miasto i kultura polska doby przemysłowej. Przestrzeń, pod red. H. Imbs, Wrocław 1988, s. 51-76; P. Tobiasz-Lis, Zmiany wyobrażeń mieszkańców Łodzi o przestrzeni miasta, Łódź 2013, s. 23-35
• Folklor robotniczej Łodzi. Pokłosie konkursu, pod red. B. Kopczyńskiej-Jaworskiej, J. Kuchar-skiej, J.P. Dekowskiego, Wrocław 1976, s. 119-125.
• E. Przestaszewska-Porębska, dz. cyt., s. 57, 66. Takie realia bałuckie potwierdza zarówno przekaz literacki, jak i autobiograficzno-wspomnieniowy: J. Rabon, Bałuty. Powieść z przedmieścia, pod red. K. Radziszewskiej, N. Krynickiej, przy współpracy I. Olejnik i J. Walickiego, Łódź 2016; A. Scheffel, Lodż - historia/e, Łódź 2008.
• Doniosłą rolę odegrały świeckie i kościelne chóry niemieckie. Skupiały przedstawicieli róż-nych warstw społecznych i różnych zawodów. Różniło to je od chórów polskich, którym zarzucano, że charakteryzuje je: "Zaściankowa kastowość, boć urzędnikowi, choćby nawet z magistratu, w jed-nym chórze z rzemieślnikiem a tem mniej robotnikiem, a panu majstrowi ze swoim czeladnikiem śpiewać i grać w jednej kapeli - nie wypada" ("Rozwój" 1908, nr 280, s. 8). Szerzej: K.P. Woźniak, Świeckie i kościelne chóry niemieckie w Łodzi (do 1939 r.). Organizacja - działalność - repertuar, "Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku", t. 13, 2014, s. 127-141.
• B. Pietrow-Ennker, Auf dem Weg zur Bürgergesellschaft. Moderniesierungsprozesse in Lodz (1820-1914), [w:] Polen, Deutche und Juden in Lodz 1820-1939, hrsg. von J. Hensel, Osnabrück 1999, s. 126-128.
• J. Janczak, dz. cyt., Łódź 1982, s. 168.
• P. Samuś, dz. cyt., s. 78.
• Z obszernej literatury wskazać można: P. Samuś, dz. cyt., s. 78-80; A. Lipiński, Pozosta-łości kultury tradycyjnej w łódzkich rodzinach robotniczych, "Łódzkie Studia Etnograficzne", t. 7, 1965, s. 5-39; I. Lechowa, Tradycyjne zwyczaje świąteczne w łódzkim środowisku robotniczym (1890-1939), "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi". Seria Etno-graficzna, 1967, nr 11, s. 133-162; A. Woźniak, Społeczne funkcje obrzędowości dorocznej w środo-wisku robotników łódzkich, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Ethnologica", t. 5, 1991, s. 27-54
• X.Y.Z. [właściwie: A. Mieszkowski i A. Glisczyński], Łódź w obrazkach, cz. I, "Goniec Łódzki" 1898, nr 17, s. 3.17Folklor robotniczej Łodzi..., s. 134.
• M. Romankówna, "Ziemia obiecana" Reymonta a rzeczywistość łódzka, "Prace Poloni-styczne" 1937, nr 1; J. Fiszbak, Mity "ziemi obiecanej" w regionalnej literaturze Łodzi. Między grą wyobraźni, fikcją literacką a historią, Łódź 2013, s. 113-145.
• A. Mostowicz, Żółta gwiazda i czerwony krzyż, Warszawa 1988, s. 69.
• K.P. Woźniak, "Hauzeracy idą!". Piosenka na łódzkim podwórku, "Zeszyty Wiejskie", t. 22, 2016, s. 212.
• P. Tobiasz-Lis, Zmiany wyobrażeń mieszkańców Łodzi o przestrzeni miasta, Łódź 2013, s. 112-118.
• K. Woźniak, Między robotnikiem a fabrykantem. Społeczność łódzkich majstrów włókienni-czych (od lat 80. XIX w. do 1939 r.), [w:] Wspólnoty lokalne i środowiskowe w miastach i miastecz-kach ziem polskich pod zaborami i po odzyskaniu niepodległości, pod. red. M. Nietykszy, Toruń 1998, s. 251-265.
• B. Jałowiecki, Miasto w dobie przemysłowej. Uwagi o podejściu systemowym, [w:] Miasto i kultura..., s. 27-49.
• T. Fuchs, K. Woźniak, Auf die Strasse, Brüder! Als Polen, Juden und Deutsche gemeinsam gegen die Unterdrückung kämpften. Eine Betrachtung Lodzer Revolution von 1905 aus inter-kultureller Sicht, "1999. Zeitschrift für Sozialgeschichte des 20. und 21. Jahrhundert", 1997,H. 1, s. 13-28.
• Rewolucja 1905. Przewodnik krytyki politycznej, pod red. K. Piskały i W. Marca, Warszawa 2013; W. Marzec, Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne, Łódź-Kraków 2016. Zob. też uwagi P. Waingertnera, Najnowsza książka Wiktora Marca, "Kronika Miasta Łodzi" 2016, nr 4, s. 199-203.
• A. Słoniowa, Sokrates Starynkiewicz, Warszawa 1981; S. Starynkiewicz, Dziennik 1887/1897, Warszawa 2012; http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/sokrat-starynkiewicz.
• K.P. Woźniak, Burżuazja łódzka, polska, europejska w XIX wieku. Podobieństwa i różnice, [w:] Imperium Poznańskich. Przywrócone dziedzictwo czasu i miejsca, pod red. M. Jakóbczyk, K. Kuropatwy-Pik, C. Pawlaka, Łódź 2012, s. 47-65.
• To pierwszy zryw wolnościowy, którego zakończenie nie oznaczało pogorszenia sytuacji Polaków... Z Feliksem Tychem rozmawia Kamil Piskała, [w:] Rewolucja 1905. Przewodnik krytyki politycznej..., s. 44-66
• H. Gerlich, "Głos mamulki był zawsze najważniejszy". Uwagi etnologa o pozycji kobiety w rodzinie górniczej, [w:] Materiały do etnografii miasta, cz. 3, pod red. A. Stawarza, Żyrardów 1994, s. 58. Taki sposób narracji pozwala pisać np., że kobiety "pracowały w bardzo trudnych warun-kach oraz narażone były na choroby zawodowe", jak gdyby warunki pracy mężczyzn były inne, a choroby ich omijały
• Liczne przykłady przytacza M. A. Łukowska, Fabrykant łódzki we wspomnieniach robotników, Łódź 2007.
• W. Puś, S. Pytlas, Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju "Uniontex" (d. Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i L. Grohmana w latach 1827-1977, War-szawa-Łódź 1977, s. 126.
• S. Martynowski, Łódź w ogniu, Łódź 1931, s. 104.
• "Pewnego razu, gdy do fabryki przyszedłem o godzinę wcześniej, aby wyrównać duże zaległo-ści, sprzątaczka podchodziła do mnie i proponowała coś 'na chybcika', bo nikogo nie ma" (P. Hulka--Laskowski, Mój Żyrardów, Warszawa 1958, s. 124).
• K. Woźniak, Między robotnikiem a fabrykantem..., s. 262.
• A. Żarnowska, Robotnicy Warszawy na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1985, s. 16
• H.A. Geyer, Z mojego życia. Wspomnienia z lat 1844-1914 / Aus meinem Leben. Erinnerun-gen aus den Jahren 1855-1914, pod red. K.P. Woźniaka z komentarzem językoznawczym J. Riecke, Łódź 2002, s. 25.
• Tego okresu dotyczy cytowany przez Autorkę (s. 74) opis A. Wóycickiego, oparty w głównej mierze na spostrzeżeniach dotyczących środowiska robotników warszawskich.
• J. Świdrowski, Moja droga w świat. Wspomnienia 1906-1939, Warszawa 1980, s. 46-48; cyt. za: A. Żarnowska, dz. cyt., s. 11.
• A. Żarnowska, dz. cyt., s. 19.47 K. P. Woźniak, Supraśl - 500 lat. Zarys dziejów, Supraśl-Białystok 2000, s. 78.
• Klasycznym przykładem analizowania ubioru robotniczego z uwzględnieniem "feminizacji biedy", jest tekst Andrzeja Woźniaka, Niedziela ubogiej damy, czyli o modzie wśród żyrardowskich robotników na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Materiały do etnografii miasta, pod red. A. Stawarza, Żyrardów 1992, s. 12-27. Zob. też: tenże, Badania nad obyczajem i modą w środowisku robotniczym Żyrardowa, "Łódzkie Studia Etnograficzne", t. 21, 1979, s 35-54.
• I.Kabat, Opadanie dóbr kulturowych, [w:] Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, pod red. Z. Staszczak, Warszawa-Poznań 1987, s. 268-269.
• K. Woźniak, "Klocki". W poszukiwaniu źródeł zwyczaju, [w:] Materiały do etnografii miasta, pod red. A. Stawarza, Żyrardów 1992, s. 37-45.
• M. Gabryś-Sławińska, Warszawska ulica na łamach "Tygodnika Ilustrowanego" (1914), [w:] Ulica - zaułek - bruk. Z problematyki miasta w literaturze drugiej połowy XIX i początku XX wieku, pod red. K. Badowskiej i A. Janiak-Staszek, Łódź 2013, s. 161, przyp. 66.
• B. Kopczyńska-Jaworska, Zwyczaje i obyczaje ludności Łodzi, [w:] Łódź. Dzieje miasta, t. 1. Do 1918 r., pod red. B. Baranowskiego i J. Fijałka, Warszawa-Łódź 1980, s. 505; I. Lechowa, Rela-cje wieś - miasto w tradycji robotniczej Łodzi, "Łódzkie Studia Etnograficzne", t. 15, 1973, s. 76-77.
• Ten Z obszernej literatury, zob.: A. Rhode, Bei den Mariawiten. Eindrücke von einer neuen rom-freien katolischen Kirche, Berlin 1911; J.K. Gajkowski, Mariavitensekte. Einige Blätter aus der neuesten Kirchengeschichte Russisch-Polens, b.m.w. 1911; S. Grelewski, Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współczesnej, Lublin 1937; S. Rybak, Mariawityzm. Dzieje i współcze-sność, Warszawa 2011; A. Górecki, Mariawici i mariawityzm - narodziny i pierwsze lata istnienia, Warszawa 2011.
• R. Podgórski, Religijność wiernych Starokatolickiego Kościoła Mariawitów. Studium histo-ryczno-socjologiczne, Kraków 1998, s. 17-44; T.D. Mames, Oświata mariawitów w latach 1906-1935, Warszawa-Bellerive-sur-Allier 2016, s. 81-82że, Tradycje łódzkiej kultury robotniczej, "Osnowa" 1981, nr 1, s. 82.

Identyfikatory

DOI

10.18778/2080-8313.17.13