Zagrożenie metanowe - przegląd literatury

• Autorzy: Zygmunt Łukaszczyk

Warianty tytułu

Methane Hazard - Literature Review

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Jednym z najgroźniejszych zjawisk towarzyszących wydobyciu węgla kamiennego jest występowanie w jego pokładach metanu. Pomimo ogromnego postępu w rozpoznaniu i zwalczaniu zagrożenia metanowego, obserwuje się jego narastanie w wielu obszarach górniczych kopalń co ma silny związek ze zwiększaniem głębokości prowadzonej eksploatacji, coraz większą metanonośnością pokładów oraz ciśnieniem złożowym gazów. Dla potrzeb skutecznego przeciwdziałania niebezpiecznym zjawiskom związanym z zagrożeniem metanowym, ukierunkowanym na poprawę bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie, nieodzowne jest współdziałanie wszystkich środowisk z branżą górniczą w tym szczególnie z naukowcami oraz jednostkami badawczo-rozwojowymi. W niniejszym artykule przeprowadzono analizę dostępnej literatury w tym zakresie oraz przedstawiono rozwój metod i środków rozpoznania i prognozowania zagrożenia metanowego. (abstrakt oryginalny)

EN

One of the most dangerous phenomena associated with the extraction of hard coal is the occurrence of methane in its seams. Despite enormous progress in identifying and combating the methane hazard, its growth is observed in many mining areas of mines, which is strongly related to the increase in the depth of exploitation, the increasingly methane-free nature of deposits and the gas reservoir pressure. For the purpose of effectively counteracting dangerous phenomena related to methane hazard, aimed at improving occupational safety and health in mining, it is indispensable to cooperate with all mining industry, in particular with scientists and R & D units. This article analyzes the available literature in this area and presents the development of methods and means for the diagnosis and forecasting of methane hazard. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Gaz ziemny; Identyfikacja zagrożeń bezpieczeństwa; Eksploatacja górnicza; Przegląd literatury

EN

Natural gas; Safety risk identification; Mining exploitation; Literature review

• Czasopismo: Systems Supporting Production Engineering
• Rocznik: 2019
• Numer: 8(1) Górnictwo - perspektywy i zagrożenia
• Strony: 300--313

Twórcy

autor

Zygmunt Łukaszczyk

• Politechnika Śląska

Bibliografia

• Badura H., Kołodziejczyk P.: Zastępcze układy przewietrzania w pokładach tąpiących z zagrożeniem metanowym. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie nr 12, 1999.
• Badura H.: Zastosowanie teorii szeregów czasowych do prognoz krótkoterminowych metanowości. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, s. Górnictwo, z. 250, Gliwice 2001.
• Badura H.: Podstawy krótkoterminowej prognozy metanowości w oparciu o teorię szeregów czasowych. Materiały XVII Sympozjum NOT SITG na temat "Zwalczanie zagrożenia metanowego w kopalniach -teoria i praktyka". Wydawca Instytutu Geotechnologii, Geofizyki, i Ekologii Terenów Przemysłowych, Politechnika Śląska. Rybnik 2001.
• Badura H.: Analiza metanowości ściany 24 w kopalni "Jas-Mos". Międzynarodowa Konferencja "Aerodynamika v honictvi", Ostrava, grudzień 2003.
• Badura H.: Wpływ wydobycia na wydzielanie się metanu do rejonu ściany. Materiały 3 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Zakopane, 12-15 październik 2004.
• Badura H.: Simulación de la emisión de metano en un tajo de carbón mediante un modelo matemático. Ingeopres, 2004 NOV; (132),
• Badura H.: Badanie własności szeregów czasowych średniej metanowości dobowej ścian. Zesztyty Naukowe Politechniki Śląskiej, s. Górnictwo, z. 270. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2005.
• Badura H.: Propozycja nowych miar wielkości zagrożenia metanowego. Materiały konferencyjne XXXII Dni Techniki ROP'2006, XXIII seminarium na temat: "Zwalczanie zagrożenia metanowego oraz wyrzutami gazów i skał -teoria i praktyka". Wydawca Instytut Eksploatacji Złóż, Politechnika Śląska. Rybnik 26.10 2006.
• Badura H.: Analiza wpływu niektórych czynników na metanowość rejonu ściany D-2 w pokładzie 409/4 w KWK "R". Przegląd Górniczy nr 4, Katowice 2007.
• Badura H.: Analiza średnich stężeń metanu na wylocie z rejonu ściany P-4 w KWK "R". Górnictwo i Geologia. Kwartalnik, t. 2, z. 2. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007.
• Badura H.: Wykorzystanie uogólnionej metody najmniejszych kwadratów Aitkena do estymacji parametrów modelu metanowości rejonu ściany. Asociace Technickych Diagnostiku Ceske Republiky o.s. Technicka Diagnostika, z. 1, rocznik XX, 2011.
• Badura H., Zawadzki J., Fabiańczyk P.: Kriging blokowy oraz metody GIS w geostatystcznym oszacowaniu metanośności w kopalniach węgla kamiennego. Roczniki Geomatyki2012, t. X, z. 3(53). Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej. Warszawa 2012.
• Bojko B.: Analiza rejestracji stężeń metanu w wyrobiskach górniczych -wybrane przykłady. Materiały 3 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Zakopane,12-15 październik 2004.
• Borowski J.: Zależność gazowości ścian od wydobycia. Prace GIG, Katowice 1969.
• Borowski M., Szlązak N., Obracaj D.: Prognozowanie zagrożenia metanowego w rejonie ścian eksploatacyjnych prowadzonych w kopalniach węgla kamiennego. Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej. Instytut Gospodarki Surowca Mineralnymi i Energią PAN, Katedra Górnictwa Podziemnego AGH. Szczyrk 2007.
• Cierpisz S., Miśkiewicz K., Musioł K., Wojaczek A.: Systemy gazometryczne w górnictwie. Monografia. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007.
• Cybulski W., Myszor H.: Próba określenia zależności wydzielania metanu od wielkości wydobycia. PAN. Archiwum Górnictwa, t. 27, z. 2, 1974.
• Czapliński A.: Węgiel kamienny. Wydawnictwo Naukowe AGH, Kraków 1994.
• Czyczuła L.: Rozkład czasoprzestrzenny stężenia metanu w wyrobisku kopalnianym przy zmiennych warunkach przewietrzania. PAN. Zeszyty Problemowe Górnictwa, t.17, z. 2, 1973.
• Dubiński J. i inni: Koncentracja wydobycia a zagrożenia górnicze. Wydawnictwo GIG, Katowice 1999.
• Dziurzyński W., Pałka T., Tracz J., Trutwin W.: Zastosowanie programów komputerowych do analizy stanu kopalnianej sieci wentylacyjnej. Górotwór jako ośrodek wielofazowy, t.3. AGH, Kraków 1991.
• Dziurzyński W., Nawrat S.: Wpływ przewietrzania na odmetanowanie w ścianie eksploatacyjnej. PAN. Archiwum Górnictwa, t.38, z.2, 1993.
• Dziurzyński W.: Niestacjonarne rozkłady stężenia metanu w sieci wentylacyjnej po zaistniałym wstrząsie lub tąpnięciu. Przegląd Górniczy nr 3, 2001.
• Dziurzyński W., Krach A., Pałka T.: Metoda wyznaczania rozkładu stężenia metanu wsieci wentylacyjnej z uwzględnieniem systemu monitoringu. Materiały 2 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Sekcja Aerologii Górniczej Komitetu Górnictwa PAN. Zakopane 2002.
• Dziurzyński W., Niezgoda F.: Badania eksperymentalne rozkładu stężenia metanu w rejonach eksploatacji w czasie okresowego zatrzymania wentylatora głównego przewietrzania. Materiały 3 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Zakopane, 12-15 październik 2004.
• Flüge G.: Die Anwendung der Trogtheorie auf den Raum der Zusatzausgasung. Glückauf Forschungshefte, No. 32, 1971.
• Frączek R.: Zwalczanie zagrożenia metanowego w kopalniach węgla kamiennego. Gliwice 2005.
• Frycz A., Szlązak J.: Wpływ rozcinki złoża w pokładach metanowych na występowanie metanu w rejonie ściany. Przegląd Górniczy, nr 2, 1977.
• Frycz A., Szlązak J.: Wentylacyjne sposoby zwalczania zagrożenia metanowego. Bezpieczeństwo i Higiena Pracy nr 1, WUG, Katowice 1978.
• Grubengasbekaempfung im Hohleistungsstreb. Praca zbiorowa pod redakcją K. Noacka. Steinkohlenbergbauverein, Essen 1977.
• Gumuła S., Trutwin W.: Zmiany koncentracji metanu w wyrobiskach kopalnianych zawierających źródła metanu w świetle badań laboratoryjnych. PAN. Archiwum Górnictwat. XXII, z.1, 1977.
• Kalisz J., Kozłowski B.,Niesobski W.: Maksymalne wydzielanie się metanu w chodnikach i ścianach oraz metody jego prognozowania. Komunikat GIG nr 515. Katowice 1971
• Konopko W., Kabiesz J., Cygankiewicz J.: Wstrząsy i tąpania jako inicjatory zagrożenia metanowego. Przegląd Górniczy nr 3, 1992.
• Kozłowski B.: Nowa metoda prognozowania zagrożenia metanowego. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1969.
• Kozłowski B., Grębski Z.: Odmetanowanie górotworu w kopalniach. Wydawnictwo "Śląsk", Katowice 1982.
• Kozłowski B.: Prognozowanie zagrożeń metanowych w kopalniach głębinowych. Politechnika Śląska. Skrypt, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1986.
• Krach A.: Wpływ zmian ciśnienia barometrycznego na stężenie metanu w prądzie powietrza wypływającym z rejonu ściany z przyległymi zrobami -model matematyczny i algorytm obliczeniowy. PAN. Archives of Mining Sciences49, 2004.
• Krach A., Trutwin W.: Układ automatycznej regulacji stężenia metanu w bocznicy wentylacyjnej. PAN. Zeszyty Problemowe Górnictwa, t.11, z.2, 1973.3
• Krause E., Cybulski K., Łukowicz K.: Wpływ koncentracji wydobycia na kształtowanie się zagrożenia metanowego w wyrobiskach środowiska ściany. Materiały 1 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Zakopane 1999.
• Krause E., Łukowicz K., Gruszka A.: Zasady przewietrzania wyrobisk górniczych w warunkach zagrożenia metanowego wraz z doborem urządzeń wentylacyjnych dla jego zwalczania. Wydawnictwo GIG Katowice-Mikołów 2000.
• Krause E.: Prognozowanie wydzielania metanu do ścian przy urabianiu kombajnem. Przegląd Górniczy, nr 3-4, 2009.
• Krause E.: Czynniki kształtujące wydzielanie metanu ze zrobów do wyrobisk górniczych w warunkach zmian ciśnienia barometrycznego. Materiały 5 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo KGHM CUPRUM sp. z o.o. Wrocław 13-16 październik 2009.
• Kubaczka Cz.: Wpływ wielkości wydobycia na stan zagrożenia metanowego w rejonie ściany eksploatacyjnej. Praca doktorska, AGH, Kraków 2009.
• Kubaczka Cz., Szlązak N.: Zmiany wydzielania metanu w czasie prowadzenia eksploatacji ścian w pokładach metanowych. Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej. Kraków 2013.
• Matuszewski K.: Możliwości przeciwdziałania zapłonom metanu w polskich kopalniach węgla kamiennego. Mat. XIX Seminarium "Zagrożenie wybuchem metanu i pyłu węglowego w kopalniach - teoria i praktyka". Wydawca Instytutu Geotechnologii, Geofizyki, i Ekologii Terenów Przemysłowych, Politechnika Śląska, Rybnik 2002.
• Matuszewski K.: Kryteria zagrożenia wybuchami metanu i pyłu węglowego w następstwie gwałtownych przemieszczeń górotworu. Prace GIG, Katowice 1979.
• Mirek A., Katan D.: Zagrożenie metanowe w polskim górnictwie węgla kamiennego w ostatnim dwudziestoleciu i perspektywy kształtowania się poziomu tego zagrożenia w najbliższych latach. Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej. Kraków 2013.
• Myszor H.: Wpływ ciśnienia barometrycznego na wydzielanie metanu ze ściany. Przegląd Górniczy nr 10, 1969.
• Myszor H.: Badanie wpływu natężenia przepływu powietrza w prądzie przewietrzającym ścianę na wydzielanie się metanu. PAN. Zeszyty Problemowe Górnictwa, t. 11, z.2, 1973.
• Myszor H.: Możliwość intensyfikacji wydobycia z uwagi na zagrożenia metanowe. Prace GIG. Seria dodatkowa. Katowice 1976.
• Myszor H., Gruszka A.: O zależności wydzielania metanu do kopalń od ciśnienia atmosferycznego. PAN. Archiwum Górnictwa, t. 41, z. 2, 1996.
• Nawrat S., Kuczera Z., Napieraj S.: Badania modelowe zwalczania zagrożenia metanowego na wylocie ściany przewietrzanej systemem "U". Materiały 4 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Kraków 10-13.10.2006.
• Nawrat S., Kuczera Z., Napieraj S., Syty J.: Badania eksperymentalne procesu przemieszczania gazów w zrobach kopalni węgla kamiennego. Wiadomości Górnicze, nr 4, 2006.
• Nawrat S., Napieraj S.: Analiza możliwości utylizacji metanu z powietrza wentylacyjnego z szybów polskich kopalń węgla kamiennego. WUG. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, nr 9, 2010.
• Nawrat S.: Aktualny stan i perspektywy wykorzystania metanu z pokładów węgla kamiennego wPolsce. Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej, Kraków 2011.
• Ościk J.: Adsorpcja. PWN. Warszawa 1973
• Pawiński J., Roszkowski J., Strzemiński J.: Przewietrzanie kopalń. Wydawnictwo "Śląsk", Katowice 1979
• Pawiński J., Roszkowski J., Szlązak N.: Zmiany koncentracji metanu w wyrobiskach korytarzowych. PAN. Archiwum Górnictwa, t. 40, z. 3 1995.
• Roszkowski J., Szlązak N.: Wybrane problemy odmetanowania kopalń węgla kamiennego. Nauka i Technika Górnicza. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 1999.
• Roszkowski J., Pawiński J., Mikołajczyk W., Roszczynialski W.: Prognozowanie gazowości wyrobisk udostępniających i przygotowawczych drążonych w kopalniach gazowych ROW. Zeszyty Naukowe AGH, Górnictwo, z. 36, 1972.
• Roszkowski J., Szlązak J., Szlązak N.: Zagrożenie metanowe w kopalniach węgla kamiennego. Materiały 1 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Zakopane 1999.
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych. Dz.U. Nr 94, poz. 841, 2002 r., DZ. U. Nr 181, poz. 1777, 2003 r., DZ. U. Nr 219, poz. 2227 z 2004 r.)
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. (Dz.U. Nr 139 poz 1169 wraz z późniejszymi zmianami -ostatnia zmiana 25 czerwca 2010 r. Dz. U. Nr 126 poz. 855) w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych.
• Sporysz G., Piątkowski S., Kulawik M.: Wpływ dyslokacji tektonicznych na stopień zagrożenia metanowego w południowej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego na przykładzie KWK "Brzeszcze-Silesia". Materiały 4 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Kraków 10-13.10.2006.
• Sułkowski J., Ngujen H. Dieu: Lokalizacja stref o wybuchowej koncentracji metanu w zborach ściany zawałowej przewietrzanej przekątnie. Konferencja Naukowo-Techniczna "Zagrożenie metanowe w górnictwie". Ustroń luty 1997.
• Sułkowski J., Kutkowski J.: Analiza przypadków wzmożonego wydzielania metanu do wyrobisk korytarzowych w sąsiedztwie rejonów występowania wstrząsów górniczych. Przegląd Górniczynr 4, 1999.
• Sułkowski J., Ogiegło K., Lubryka M., Kutkowski J.: Wpływ wstrząsów górotworu indukowanych eksploatacją górniczą na wydzielanie metanu do wyrobisk górniczych. VII Międzynarodowa Konferencja Instytutów Górnictwa, Szczyrk 2001.
• Szlązak J., Szlązak N.: Filtracja powietrza w zrobach ścian zawałowych. Górnictwo, Kwartalnik AGH, r. 25, z. 4, Kraków 2001.
• Szlązak J., Szlązak N.: Ocena systemów przewietrzania wyrobisk ścianowych wkopalniach węgla kamiennego w warunkach zagrożenia metanowego i pożarowego. Materiały 3 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Zakopane 2004.
• Szlązak J., Szlązak N.: Numerical determination of methane concentration in goaf space. PAN. Archives of Mining Sciences, vol. 49, issue 4, 2004.
• Szlązak J., Szlązak N.: Zagrożenie metanowe w zrobach ścian zawałowych. Przegląd Górniczy, nr 10, 2005.
• Szlązak N., Borowski M.: Weryfikacja zmian stężenia metanu w zborach ścian zawałowych w oparciu o pomiary wykonane w wyrobiskach przyzrobowych. Materiały 3 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Zakopane 12-15 październik 2004.
• Szlązak N., Tor A., Jakubów A.: Koncentracja wydobycia w warunkach zagrożenia metanowego i zagrożenia pożarowego na przykładzie kopalń Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. Materiały 3 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Zakopane 12-15 październik 2004.
• Szywacz J., Wasilewski S.: Analiza parametrów powietrza kopalnianego. Rozprawy i Monografie. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach, Katowice 2003.
• Szywacz J.: Modelowanie szeregów czasowych parametrów powietrza kopalnianego metodą filtrów formujących. Materiały 3 Szkoły Aerologii Górniczej. Wydawnictwo Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach. Zakopane 12-15.10.2004.
• Tarnowski J.: Geologiczne warunki występowania metanu w górnośląskiej niecce węglowej. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, z. 166, Gliwice 1989.
• Tarnowski J.: Teoretyczne podstawy wydzielania metanu do wyrobisk chodnikowych w węglu i wyrobisk przekopowych przebijających pokłady węgla o zmiennej gazowości. Biuletyn Techniczno-Informacyjny Biura Projektów Górnictwa Węglowego, nr 2, 1957.
• Trenczek S.: Odmetanowanie jako istotny czynnik zwalczania zagrożeń skojarzonych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, s. Górnictwo, z. 254, Gliwice 2002
• Trenczek S., Broja A.: Monitorowanie eksploatacji prowadzonej w warunkach współwystępowania zagrożeń metanowego i pożarami endogenicznymi. Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa, nr 2, 2009.
• Trenczek S.: Kilka uwag do oceny współwystępujących zagrożeń w kopalniach węgla kamiennego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Górnictwo i Geologia. Kwartalnik, t.4, z. 3, 2009.
• Trenczek S.: Rozszerzenie kontroli w rejonach ścian wydobywczych o pomiary ciśnienia w aspekcie zagrożenia wybuchowego. Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa, nr 1, 2010.
• Trenczek S.: Zmienność występowania poziomów zagrożenia metanowego i zagrożenia pożarami endogenicznymi. Materiały XXIX Seminarium nt. "Zwalczanie zagrożenia metanowego i pożarowego w kopalniach węgla kamiennego -Teoria i praktyka". XXXVIII Dni Techniki ROP '2012. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice. Rybnik 10.10.2012.
• Trutwin W.: Symulacja cyfrowa stanów nieustalonych procesu przewietrzania i regulacji kopalnianej sieci wentylacyjnej. PAN. Zeszyty Problemowe Górnictwa, z.2, t. 10, 1972.
• Trutwin W., Czyczuła L., Kraj W., Kruszyński M.: Über den Einfluss der Wettergeschwindiegkeit auf die Methankonzentration in Grubenwetter. Archiwum Górnictwa1969.
• Trutwin W.: Wpływ warunków przewietrzania na stężenie metanu w wyrobiskach kopalnianych. PAN. Zeszyty Problemowe Górnictwa, t. 11, z. 2, 1973.
• Układ węgiel kamienny-metan w aspekcie desorpcji i odzyskiwania metanu z gazów kopalnianych. Praca zbior. pod redakcją M. Żyły. Nauka i Technika Górnicza. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2000.
• Wasilewski S.: Zintegrowany system kontroli zagrożeń metanowo-pożarowych. Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa, nr 10, 1994.
• Wasilewski S.: Cyfrowa analiza sygnałów pomiarowych procesu wentylacji. PAN. Archiwum Górnictwa, t. 36, z. 3, 1997.
• Wasilewski S.: Stany nieustalone przepływu powietrza i stężenia metanu w wyrobiskach kopalnianych. Prace Naukowe-Badawcze-Wdrożeniowe EMAG,nr 1(9), Katowice 1998.
• Wasilewski S., Wojtas P., Rej A.: Analiza funkcjonowania systemów metanometrycznych w kopalniach. Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa, nr 4, 2005.
• Wasilewski S.: Obserwacja zaburzeń parametrów powietrza wywołanych pracą kombajnu w ścianie B-6 pokł. 358/1 w KWK "Budryk". Przegląd Górniczy, nr 3-4, 2010.
• Żyła M., Kreiner K., Bodek E.: The Problem of the Chemical Nature of Hard Coals Surface with Consideration Given to Their Sorptive properites. Archives of Mining Scieces, Vol. 36, No.3, 1991.