Taternictwo - sport czy turystyka? Rozważania na marginesie pism taterników okresu międzywojnia

• Autorzy: Marek Czyż

Warianty tytułu

Tatra Mountaineering - Sport or Tourism? Reflections on the Sidelines of the Writings of Tatra Climbers in the Interwar Period

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Cel. Celem pracy jest analiza i interpretacja teoretycznych i ideologicznych poglądów polskich taterników okresu dwudziestolecia międzywojennego dotyczących taternictwa, szczególnie w zakresie jego istoty. Podjęto również próbę takiego usystematyzowania tych poglądów, które ukazałyby zarówno główne kierunki myślenia, jak i przemiany tego myślenia w diachronii. Poprzez przedstawienie tych poglądów w kontekście historycznym (okresie poprzedzającym I wojnę światową i okresie międzywojnia) starano się dążyć do określenia ich miejsca w przednaukowej wiedzy o alpinizmie.
Metoda. Kwerenda archiwów oraz literatury, analiza dokumentów źródłowych.
Wyniki. Z przeprowadzonych badań wynika, że pokolenie taterników międzywojennych - w przeciwieństwie do swoich poprzedników - silnie akcentowało przynależność taternictwa do sportu. Różnice międzypokoleniowe polegały przede wszystkim na nadawaniu zewnętrznym objawom sportu (współzawodnictwu, podnoszeniu osiągnięć rekordowych, nagłaśnianiu wyników) pozytywnych wartości.
Ograniczenia badań i wnioskowania. Badaniom podlegały wyłącznie wypowiedzi polskich wspinaczy wysokogórskich z lat 1910-1939.
Oryginalność pracy. W artykule wykorzystano niepublikowane prace jednego z czołowych ideologów taternictwa międzywojennego J.A. Szczepańskiego.
Rodzaj pracy. Artykuł o charakterze przeglądowym. (abstrakt oryginalny)

EN

Purpose. The aim of this paper was the analysis and interpretation of the theoretical and ideological views of the interwar generation of Polish mountaineers on mountaineering, especially in terms of its essence. An attempt was also made to systematize these views, which would shed light on the main directions of and the changes in thoughts on the subject in a diachronic analysis. An attempt was also made to determine the place of these views in pre-scientific knowledge about mountaineering, by presenting them in a historical context (the period before World War I and the interwar period).
Method. Archive and literature search and an analysis of source documents.
Findings. The study shows that the generation of Polish interwar mountaineers - in contrast to their predecessors - strongly emphasized the inclusion of mountaineering in the category of sports. Intergenerational differences primarily involved attributing positive values to the external symptoms of sports (rivalry, exceeding records and popularizing the results).
Research and conclusions limitations. The research was limited to the statements of Polish mountaineers from the years 1910-1939.
Originality. The article uses unpublished papers from one of the leading ideologues of Tatra mountaineering in the interwar period, J.A. Szczepański.
Type of paper. A review article. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Turystyka; Okres międzywojenny; Historia turystyki

EN

Tourism; Inter-war period; History of tourism

• Czasopismo: Folia Turistica / Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie
• Rocznik: 2015
• Numer: nr 36 Góry i turystyka
• Strony: 67--83

Twórcy

autor

Marek Czyż

• Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Bibliografia

• Burghardt A. (1992), Jan Alfred Szczepański jako ideolog gór, [w:] "Wierchy", s. 25-39.
• Chwaściński B. (1988), Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, "Sport i Turystyka", Warszawa.
• Czyż M. (2005), Jan Alfred Szczepański (1902-1991) teoretyk i ideolog alpinizmu. (Życie -działalność - twórczość), maszynopis pracy doktorskiej napisanej pod kierunkiem dr hab. prof. nadzw. A. Matuszyka, AWF w Krakowie.
• Czyż M. (2010), Dlaczego chodzimy po górach? Czyli o motywach uprawiania sportów wysokogórskich w świetle publikacji Jana Alfreda Szczepańskiego, [w:] "Folia Turistica", nr 23, s. 241-256.
• Dąbrowski Z. (1932), Dziś i jutro taternictwa, [w:] "Taternik", s. 74-80.
• Dorawski J.K. (1931), Droga do wielkości, [w:] "Taternik", s. 106-108.
• Dudek D. (2008), Pojęcie turystyki w polskiej tradycji terminologicznej, [w:] "Folia Turistica", nr 19, s. 27-74.
• Dudek D. (2011), Pojecie kultury fizycznej w polskiej tradycji terminologicznej do roku 1939, [w:] Szlachta B., red., Myśl i polityka. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Jackowi M. Majchrowskiemu, Krakowskie Tow. Edukacyjne sp. z o.o. - Oficyna Wyd. AFM, Kraków.
• Dudek D., Pojęcie sportu w polskiej tradycji terminologicznej do 1914 r. (wersja skrócona), http://wtir.awf.krakow.pl/pdf/rozne/publik_pracownikow/dobieslaw_dudek/pojecie_sportu.pdf, (09.09.2015).
• Goetel F. (1912), Wycieczka - jak się o niej pisze, [w:] "Taternik", nr 3.
• Goetel F. (1913), O ideologii taternictwa, [w:] "Taternik", s. 63-66.
• Klemensiewicz Z. (1912), Społeczna wartość taternictwa, [w:] "Taternik", s. 89-92.
• Klemensiewicz Z. (1913), Zasady taternictwa, Nakładem Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, Lwów.
• Kordys R. (1910a), Na marginesie dyskusji o trudnościach, [w:] "Taternik", s. 58-63.
• Kordys R. (1910b), O trudnościach wycieczek górskich, [w:] "Taternik", s. 25-32.
• Kordys R. (1929), Taternictwo wczoraj dziś i jutro, [w:] "Taternik", s. 50-59.
• Krawczyk Z. (1968), Człowiek i natura. Filozoficzne założenia ideologii taternickiej i marynistycznej Mariusza Zaruskiego, [w:] "Studia Filozoficzne", nr 2, s. 61-84.
• Matuszyk A. (1981a), Kilka uwag o potrzebie historii taternictwa, [w:] "Wierchy", s. 373-376.
• Matuszyk, A. (1981b), O poznaniu ideologii alpinizmu z punktu widzenia humanistycznej wiedzy o kulturze fizycznej. Metodologiczne prolegomena [w:] Alpinizm w badaniach naukowych. Materiały z sympozjum 18.XI-19.XI.1978, AWF w Krakowie, Zeszyty Naukowe nr 17, Kraków, s. 102-115.
• Matuszyk A. (1985), U źródeł ideologii taternictwa (O wartościach estetycznych przyrody Tatr w "Ziemiorodztwie Karpatów" Stanisława Staszica, AWF w Kra kowie, Wyd. Monograficzne nr 23, Kraków.
• Matuszyk A. (1993), Czy ideologia jest koniecznie do wspinania potrzebna? (Kilka słów o istocie i funk cjach ideologii wspinaczkowych) [w:] Matuszyk A., red., Materiały z teorii i dydaktyki sportów wspinaczkowych, z. 2, AWF w Krakowie, Wyd. Skryptowe nr 127, Kraków, s. 105-122.
• Matuszyk A. (1998), Humanistyczne podstawy teorii sportów przestrzeni (na przykładzie alpinizmu), AWF w Krakowie, Studia i Monografie nr 1, Kraków.
• Nyka J. (1976), Alpinizm, KAW RSW "Prasa-Książka-Ruch", Warszawa.
• Radwańska-Paryska Z., Paryski W.H. (1995), Wielka encyklopedia tatrzańska, Wyd. Górskie, Poronin.
• Roszkowska E. (2007), Alpinizm europejski 1919-1939. Ludzie - tendencje - osiągnięcia, AWF w Krakowie, Studia i monografie nr 39, Kraków.
• Roszkowska E. (2013), Taternictwo polskie. Geneza i rozwój do 1914 roku, AWF w Krakowie, Monografie nr 11, Kraków.
• Ryn Z. (1969), Istota rywalizacji w alpinizmie, [w:] "Taternik", s. 145-146.
• Sokołowski M. (1923/24), O istocie i drogach rozwoju nowoczesnego taternictwa, [w:] "Taternik", s. 11-25.
• Stanisławski W. (1931), Czy taternictwo jest sportem, [w:] "Przegląd Sportowy", nr 24, s. 4.
• Stanisławski W. (1934), Z teki pośmiertnej W. Stanisławskiego, [w:] "Taternik", s. 116-118.
• Szczepański J.A. (1925), Z rozważań nad istotą taternictwa, [w:] "Taternik", s. 6-11.
• Szczepański J.A. (1929), Z aktualnych zagadnień taternictwa, [w:] "Taternik", s. 81-89.
• Szczepański J.A. (1931a), Syntezy z perspektywy dziesięciolecia, [w:] "Taternik", s. 32-36.
• Szczepański J.A. (1931b), Walka ze skałą. Taternictwo ongiś a dziś, [w:] "Tygodnik Ilustrowany", nr 25, s. 474-475.
• Szczepański J. A. (1932a), Myśli o alpinizmie, [w:] "Taternik", s. 73-74.
• [Szczepański J.A.] Perlberżanka M.M. (1932b), Pomiędzy boiskiem a egzotyką, [w:] "Taternik", s. 6-7.
• Szczepański J.A. (1933) Alpinizm współczesny a sport, rękopis, [w:] Centralne Archiwum Turystyki Górskiej, sygn. JAS III.8.2.12. [L'alpinisme contemporain et le sport, [w:] Marchandise J., red., Congrés International d'Alpinisme. Chamonix-Mont Blanc 1932. Rapports et travaux du Congrés, Club Alpin Français, Paryż].
• Szczepański J.A. (1934), Fragmenty ideologiczne, [w:] "Taternik", s. 80-83.
• Szczepański J.A. (1934/35), Doroczny przegląd ideologiczny, [w:] "Taternik", s. 164-167.
• Szczepański J.A. (1935/36), O program ekspansji polskiego alpinizmu, cz. III, [w:] "Taternik", s. 120-123.
• [Szczepański J.A.] (1936), Białe plamy na mapie, [w:] "Kurier Turystyczno-Zdrojowy i Komunikacyjny", nr 8, s. 20-21.
• Szczepański J.A. (1937), Czy sport wysokogórski jest "wyższy" niż inne sporty?, [w:] "Ilustrowany Kurier Codzienny", nr 278, s. 21
• Szczepański J.A., Apologia Grupy Syfonów, maszynopis, [w:] Centralne Archiwum Turystyki Górskiej, sygn. JAS III.1.11.
• Świerz M. (1925), O przyszłość taternictwa, [w:] "Przegląd Turystyczny", nr 1, s. 9-13.
• W sprawie nagród przyznawanych za wyczyny alpinistyczne (1936/37), [w:] "Taternik", s. 211-212.
• Zaremba S.K. (1930), Tezy, [w:] "Taternik", s. 4-10.
• Zaruski M. (1930), O istocie alpinizmu, [w:] "Wierchy", s. 55-60.
• Zdebski J. (1984), Psychologiczne i społeczne uwarunkowania taternictwa, Wydawnictwo Monograficzne nr 20, AWF Kraków, s. 287-308.
• Zuchora K. (1964), Z rozważań nad ideologią polskiego taternictwa i alpinizmu w okresie międzywojennym, [w:] "Wychowanie Fizyczne i Sport", s. 39-50.