Operacje wykonywane przez bankierów rzymskich (argentarii)

• Autorzy: Piotr Niczyporuk

Warianty tytułu

Transactions Performed by Roman Bankers (argentarii)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Argentarii to jedna z grup bankierskich w starożytnym Rzymie. Charakterystycznym wyznacznikiem ich działalności był nałożony w edykcie pretorskim obowiązek prowadzenia księgi rachunkowej. W księdze tej ewidencjonowane były określone typy czynności dokonywanych zazwyczaj przez bankierów na rzecz klientów. Obowiązek ten znajduje odzwierciedlenie w pretorskiej regulacji editio rationum. Wśród operacji bankierskich mających swój wyraz w księdze rachunkowej była działalność depozytowa i pożyczkowa. Bankierzy przyjmowali depozyty pieniężne zwane depositum regulare (przedmiotem depozytu były: monety, dokumenty, a niekiedy inne rzeczy ruchome) oraz [i]depositum irregulare (do zwrotu na każde żądanie, w postaci tantundem eiusdem generis). Klienci chronili tym samym kapitał przed rozbojami, a także wykorzystywali depozyt do zapłaty w związku z receptum argentarii. Polegało ono na złożeniu nieformalnej obietnicy przez bankiera dotyczącej świadczenia z jego strony określonej sumy pieniężnej lub rzeczy. Bankierzy zwani argentarii udzielali często pożyczek - ambitnym nobilom, municipium lub władcom Wschodu. Mogli również uczestniczyć w udzielaniu pożyczek morskich.W drugiej połowie II w. p.n.e. pojawiło się kilka istotnych zmian w prowadzeniu działalności bankierskiej. Argentarii, którzy do tej pory zajmowali się przyjmowaniem depozytów, zaczęli brać również regularny udział w sprzedażach aukcyjnych. Kolejną formą działalności bankierskiej była kontrola jakości i wymiana monet. Początkowo te właśnie operacje wykonywali nummularii występujący w roli urzędowych probierców. Zapewne argentarii nie byli kontrolerami jakości, ani nie zajmowali się odzyskiwaniem długów swoich klientów od osób trzecich.(abstrakt oryginalny)

EN

The argentarii participated in various monetary transactions which were of substantial importance in the economic life of ancient Rome. They accepted monetary deposits called depositum regulare made in a proper form. The deposited objects included coins, documents and sometimes other movable property. Money deposited in a regular deposit was placed in labeled moneybags which were equipped with tesserae nummulariae. They had to be returned to the owners in an untouched condition. Depositing cash with bankers as depositum irregulare gave one greater freedom in disposing of it not only in Rome but also outside its borders. The argentarii could invest the capital they received on condition of subsequently transferring an equivalent amount to the deposit maker. The clients deposited money with bankers in the depositum irregulare, to be returned at every request, in the form of tantundem eiusdem generis. Lending operations were also undertaken by argentarii. Loans were often granted at high interest rates to young ambitious nobles. Bankers could also participate in granting marine loans, generating profits from them. Several important changes in conducting the banking business appeared in the second half of the 2nd century BC. The argentarii started to regularly participate in auction sales. The argentarii on the one hand paid to the seller the purchase price and on the other hand they granted short-term loans to the buyers. Quality control and the exchange of coins was another form of banking operations. The argentarii were probably not controllers of quality since there is no proof that other bankers, apart from the nummularii, dealt with controlling coins. Neither did the argentarii engage in recovering their clients' debts from third parties. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Prawo; Historia; Historia bankowości; Prawo rzymskie

EN

Law; History; Banking history; Roman law

• Czasopismo: Krytyka Prawa
• Rocznik: 2013
• Numer: T. 5, Nr 1
• Strony: 481--506

Twórcy

autor

Piotr Niczyporuk

• Uniwersytet w Białymstoku

Bibliografia

• Albanese B., 'Agere', 'gerere' e 'contrahere' in D. 50.16.19. Congetture su una defi- nizione di Labeone, SDHI, 1972, 38, s. 189 i n. [= Scritti giuridici, t. II, Palermo 1991, s. 1111 i n.].
• Anderau J., Affaires financieres a Pouzolles au Ier siecle apres J.C. Les tablettes de Murecine, Revue des Études Anciennes 1994, 72
• Andreau J., Banking and Business in the Roman World, tł. J. Lloyd, Cambridge 2004.
• Andreau J., La vie financiere dans le monde romain. Les métiers des maniers d'argent (IV e siecle au J.C. - III e siecle ap. J.C.), Roma 1987.
• Ankum H., Quelques problemes concernant les ventes aux encheres en driot romain clasique (w:) Studi in onore di Gaetano Scherillo, A. Biscardi (ed.), t. I, Milano 1972.
• Behrends O., Das Litteralvertrag. Geldtruhe ("Arca") und Hausbuch ("Codex accepti et expensi") im römischen Privatrecht und Zensus (w:) Au-dela des frontieres. Mélanges de droit romain offerts a Witold Wołodkiewicz, t. I, Warszawa 2000.
• Benincasa Z., Periculi pretium. Prawne aspekty ryzyka związanego z podróżami morskimi w starożytnym Rzymie (II w. p.n.e.-II w. n.e.), Warszawa 2011.
• Benincasa Z., Ryzyko związane z podróżami morskimi jako szczególnego rodzaju wkład niepieniężny do spółki w prawie rzymskim, Zeszyty Prawnicze 2010.
• Benke N., Zum Eigentumserwerb des Unternehmers bei der 'locatio conducitio irre- gularis', ZSS 1987.
• Bessenyo A., Das Rätsel der actio oneris aversi. Eine Exegese von D.19.2.31 (w:) G. Hamza (ed.), 'Iura antiqua', 'iura moderna', Festschrift für Ferenc Benedek, Pecs 2001.
• Bove L., Documenti di operazioni finaziarie dall'archivio dei Sepulci. Tabulae Pom - peianae di Murécine, Napoli 1984.
• Brasiello U., Deposito irregolare (w:) Problemi di diritto romano esegeticamente valutati, t. I, Bologna 1954.
• Bürge A., Fiktion und Wirklichkeit: Soziale und rechtliche Strukturen des römischen Bankwesens, ZSS 1987.
• Bürge A., Zum Edikt 'De edendo'. Ein Beitrag zur Struktur des römischen Zivilpro- zesses, ZSS 1995, 112.
• Camodeca G., L'Archivo putuolaneo dei Sulpicii, t. I, Napoli 1992.
• Camodeca G., Tabulae Pompeianae Sulpiciorum (TPSulp.), t. I, Roma 1999.
• Casson L., Navi e marinai dell'antichita, Milano 1976.
• Castresana Herrero A., El 'chirographo' y la 'syngrapha'; significación jurídica desde la República hasta Justiniano (w:) Estudios de derecho romano en honor de Alvaro d'Ors, t. I, Pamplona 1987.
• Costa E., Papiniano. Studio di storia interna del diritto romano , t. IV, Bologna 1899.
• Costabile F., L'auctio della 'fiducia' e del 'pignus' nelle tabelle dell'agro Murecine, Soveria Mannelli 1992.
• D'Ors A., De nuevo sobre 'creditum' (replica a la critica de Albanese), SDHI 1975, 41.
• De Martino F., Storia economica di Roma antica, Firenze 1979.
• De Robertis F.M., D. 19, 2, 31 et il regime dei trasporti marittimi nell' ultima eta repubblicana, SDHI 1965, 31.
• De Salvo L., Economia privata e pubblici servizi nell'impero romano. I corpora navi- culariorum, Kleio 5, 1992.
• De Santis E., Interpretazione del fr. 31 D. 19.2 (Alfenus libro V a. Paulo epitomatorum), SDHI 1946, 12.
• De Sarlo L., Alfeno Varo e i suoi digesta, Milano 1940.
• De Souza Ph., Piracy in the Graeco-Roman World, Cambridge 1999.
• Ducin S., Sztuka nawigacji w starożytnej Grecji i Rzymie, Lublin 1997.
• Jakab É., Vertragsformulare im Imperium Romanum, ZSS 2006, 123.
• Evans-Jone R., The Prefatory Section of D. 16.3.'Depositi vel contra', RIDA 1978, 25.
• Falenciak J., Rodzaje umów o przewóz statkiem i ich prawne konstrukcje według świadectwa rzymskich prawników klasycznych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego 1956, 6, Prawo 2.
• Földi A., Dubbi e ipotesi in tema della terminologia relativa ai banchieri romani (w:) Au-dela des frontieres. Mélanges de droit romain offerts a Witold Wołodkiewicz, t. I, Warszawa 2000.
• Forschner B., Das Schiff des Saufeius. Anmerkungen zu D.19.2.31 , Forum Historiae Iuris, Erste europäische Internetzeitschrift für Rechtsgeschichte (8 November 2011) http://www.forhistiur.de/.
• Gandolfi G., Il deposito nella problematica della giurisprudenza romana, Milano 1971.
• Green K., The Archeology of Roman Economy, Berkeley-Los Angeles 1990.
• Gröschler P., Banchieri e limite delle usurae, Atti dell'Accademia Romanistica Costantiniana 1998, 12.
• Gröschler P., Die tabellae-Urkunden aus den pompejanischen und herkulanensischen Urkundenfunden, Berlin 1997.
• Habel P., 'Argentarii' (2), RE 1895, 2.
• Haymann F., Textkritische Studien zum römischen Obligationenrecht, ZSS 1919, 40.
• Höckman O., La navigazione nel mondo antico (trad. it.), Garzanti 1988.
• Kaser M., Das Römische Privatrecht, t. I, wyd. 2, München 1971.
• Kaser M., Recenzion, ZSS 1962, 79.
• Klami H.T., 'Mutua magis videtur quam deposita', Helsinki 1969.
• Kraut W.T., De argentariis et nummulariis commentatio, Gottingae 1826.
• Krzynówek J., Odpowiedzialność przedsiębiorcy (exercitor) w prawie rzymskim, Warszawa 2000.
• Krzynówek J., Prawne konsekwencje ustanowienia (praepositio) w rzymskich źródłach prawniczych, Studia Iuridica 1997, 34.
• Kübler B., Die klassischen Juristen und ihre Bedeutung für die Rechtsentwicklung (w:) Conferenze per il XIV centenario delle Pandette: 15 dicembre 530-15 dicembre 1930, Milano 1931.
• Kübler B., Griechische Tatbestände in den Werken der klassischen Literatur (Schluß), ZSS 1908, 29.
• Kunkel W., 'Diligentia', ZSS 1925, 45.
• Kuryłowicz M., Chirographa i syngrapha. Z historii antycznych zobowiązań pisemnych, Rejent 1994, 4, 10.
• Kuryłowicz M., Ustawodawstwo rzymskie w sprawie fałszywych miar i wag, Folia Societatis Scientiarium Lublinensis 1991, 33, 1-2.
• Lenel O., 'Palingenesia iuris civilis', t. II, Leipzig 1889 (przedruk: Graz 1960).
• Lenel O., Beiträge zur Kunde des Edicts und der Edictscommentare, ZSS 1881, 2.
• Litewski W., Studien zur Verwahrung im Römischen Recht, Warszawa-Kraków 1978.
• Longo C., Corso di diritto romano. Il deposito , Milano 1933.
• Maselli G., 'Argentaria'. Banche e banchieri nella Roma repubblicana. Organizzazione prosopografia terminologia , Bari 1986.
• Mayer-Maly Th., 'Locatio conductio': eine untersuchung zum klassischen römischen Recht, Wien 1956.
• Mayer-Maly Th., 'Necessitas constituit ius' (w:) Studi in onore di Giuseppe Grosso, t. I, Torino 1968.
• Mayer-Maly Th., Bemerkungen zum Aufbau der Digestentitel (w:) Synteleia Arangio- -Ruiz, t. II, Napoli 1964.
• Mrozek S., 'Faenus'. Studien zu Zinsproblemen zur Zeit des Prinzipats, Stuttgart 2001.
• Niczyporuk P., Aukcyjna sprzedaż majątków z udziałem bankierów w starożytnym Rzymie (w:) J. Bieluk, A. Doliwa, A. Malarewicz-Jakubów, T. Mróz (red.), Z zagadnień prawa rolnego, cywilnego i samorządu terytorialnego. Księga jubileuszowa profesora Stanisława Prutisa, Białystok 2012.
• Niczyporuk P., Talecka A., Aukcyjna sprzedaż majątków jako jedna z form działal- ności bankierskiej w starożytnym Rzymie (w:) Pieniądz - Kapitał - Praca - Wspólne dziedzictwo Europy. Białoruś - Litwa - Łotwa - Polska - Słowacja - Ukraina. Materiały z VIII Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej, Warszawa 2008.
• Niczyporuk P., Talecka A., Czynności bankowe w starożytnym Rzymie a współczesne polskie prawo bankowe (w:) Pieniądz i banki - wspólnota dziejów. Białoruś - Litwa - Łotwa - Polska - Ukraina. Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej, Warszawa 2002.
• Niczyporuk P., Talecka A., Аукционная продажа имуществ как одна из форм банкирской деятельности в древнем Риме (w:) XII Colloquio dei romanisti dell'Europa Centro-Orientale e dell'Asia. Научные матерялы, Irkuck 2009.
• Niczyporuk P., Talecka A., 'Nummularii' jako strażnicy jakości monety w starożytnym Rzymie (w:) Psucie pieniądza w Europie Środkowo-Wschodniej od antyku po czasy współczesne. Białoruś - Litwa - Łotwa - Polska - Słowacja - Ukraina. Materiały z VI Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej, Warszawa 2006.
• Nörr D., Die Entwicklung des Utilitätsgedankens im römischen Haftungsrecht, ZSS 1956, 73.
• Oehler J., 'Argentarii' (1), RE 1895, 2.
• Orestano R., 'Ius singulare' e 'privilegium' in diritto romano . Contributo storico- -dommatico, Tolentino 1937.
• Ormerod H.A., Piracy in the Ancient World, Liverpool 1997.
• Osuchowski W., Historyczny rozwój kompensacji w prawie rzymskim, Kraków 1970.
• Osuchowski W., L'argentarius, son rôle dans les opérations commerciales a Rome et sa condition juridique dans la compensation a la lumiere du rapport de Gaius (Gai IV 64-68), Archivum Iuridicum Cracoviense 1968, 1.
• Paoli U.E., 'Chirographum' (diritto greco e diritto romano ), NNDI 1959, 3.
• Paoli U.E., Deposito (Diritto antico ), NNDI 1975, 5.
• Petrucci A., 'Mensam exercere'. Studi sull'impresa finanziaria romana (II sec. a. C. - meta del III sec. d.C.), Napoli 1991.
• Petrucci A., In margine a Gai. 4,126 a. Osservazioni sulla 'exceptio mercis non tra- ditae' e sulla 'praedictio ne aliter emptori res traderetur quam si pretium solverit' in un' 'auctio argentaria' (w:) 'Iuris vincula'. Studi in onore di Mario Talamanca. Napoli 2001, s. 311 i n. [A. Petrucci, Rozważania o 'exceptio mercis non traditae' oraz 'praedictio ne aliter emptori res traderetur quam si pretium solvevit' przy 'auctio argentaria' - przeł. L. Kazana, Miscellanea historico-iuridica 2006, 4.
• Petrucci A., L'impresa bancaria: attivita, modelli 'organizzativi funzionamento e cessazione (w:) P. Cerami, A. Di Porto, A. Petrucci, Diritto commerciale romano. Profilo storico , Torino 2010.
• Petrucci A., Per una storia della protezione dei contraenti con gli imprenditori I, Torino 2007.
• Petrucci A., Profili giuridici delle attivita e dell'organizzazione delle banche romane , Torino 2002.
• Petrucci A., Qualche riflessione sulla possibile configurazione di un 'diritto bancario' romano nell'eta commercial (eta del III secolo a.C. - eta del III secolo d.C.), Studi Senesi 2005, 15.
• Pflüger A., Zur Lehre von der Haftung des Schuldners nach römischem Recht, ZSS 1947, 65.
• Pikulska-Robaszkiewicz A., Fenus unciarium, RIDA 2002, 49.
• Pikulska-Robaszkiewicz A., La legislation republicaine contre usure (w:) C. Masi- -Doria, C. Cascione, Fides,Humanitas, Ius. Studi in onore di L. Labruna, t. 6, Napoli 2007.
• Pikulska-Robaszkiewicz A., Le probleme de l'usure en Rome republicaine, OIR 2000, 6.
• Pikulska-Robaszkiewicz A., Lichwa, Łódź 1999.
• Pikulska-Robaszkiewicz A., Problem lichwy w republikańskim Rzymie (w:) A. Sokala, E. Gajda (red.), Honeste vivere... Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, Toruń 2001.
• Pikulska-Robaszkiewicz A., Represja lichwiarstwa w rzymskiej republice (w:) A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz (red.), Salus rei publicae suprema lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, Lublin 2007.
• Rickman G.E., The Grain Trade under the Roman Empire, «Memoirs of the American Academy in Rome» 1980, 36.
• Röhle R., Das Problem der Gefahrtragung im Bereich des römischen Dienst- und Werkvertrages, SDHI 1968, 34.
• Roth H.J., Alfeni Digesta. Eine spätrepublikanische Juristenschrift, Berlin 1999.
• Rougé J., Navi e navigazione nell'antichita, Firenze 1977.
• Rougé J., Recherches sur le commerce maritime en Méditerranée sous l'Empire romain, Paris 1966.
• Сайко М., Аргентарїі, менсарїі, нуммулярїі... (банкіри античного Риму і їхні основні операціі), Питання стародавньоїта середньовічної історїі (Збірник наукових праць), Чернівці 2008, 2(26).
• Salazar Revuelta M., La gratuidad del 'mutuum' en el Derecho romano, Jaén 1999.
• Scevola R., 'Utilitas publica', t. II, Elaborazione della giurisprudenza severiana, Padova 2012.
• Schiavo S., Il falso documentale tra prevenzione e repression. Impositio' fidei crimi- naliter agere civiliter agere', Milano 2007.
• Schlosser H., Sturm F., Weber H., Die rechtgeschichtliche Exegese, München 1993.
• Scotti F., Il deposito nel diritto romano. Testi con traduzione italiana e commento , Torino 2008.
• Segre G., Sul deposito irregolare in diritto romano , BIDR 19, 1907.
• Służewska Z., Odpowiedzialność wspólników wobec osób trzecich w szczególnych rodzajach rzymskiej spółki, praca doktorska niepublikowana, Warszawa 2001.
• Sokala A., Zasada 'superficies solo cedit' w prawie rzymskim, AUNC, Prawo 1987, 25, 172.
• Solazzi S., L'estinzione dell'obbligazione nel diritto romano , t. I, Napoli 1935.
• Sondel J., Szczególne rodzaje depozytu w prawie rzymskim, Kraków 1967.
• Sondel J., Z problematyki rzymskiego prawa morskiego, CPH 1982, 34, 2.
• Stolfi E., Studi sui "Libri ad edictum" di Pomponio: Contesti e pensiero, Collana della Rivista di Diritto Romano, www.ledonline.it/rivistadirittoromano/, Maggio 2001.
• Świrgoń-Skok R., Nieruchomość i zasady akcesji według prawa rzymskiego, Rzeszów 2011.
• Świrgoń-Skok R., Odstępstwa od zasady 'superficies solo cedit' (uwagi historyczno- prawne), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, 7: Jednostka, państwo i prawo dawniej i dziś, Prawo 2003, 1.
• Talamanca M., 'Argentarii', NNDI 1957, 1, 2.
• Talamanca M., Contributi allo studio delle vendite all'asta nel mondo classico (Mem. Acc. Linc. VIII, s. VI), Roma 1954.
• Tarwacka A., Romans and Pirates. Legal Perspective, Warszawa 2009.
• Tarwacka A., Termin "pirat" w pismach Cycerona - inwektywa czy coś więcej?, Zeszyty Prawnicze 2010, 10, 1.
• Thilo R.M., Der 'Codex accepti et expensi' im römischen Recht. Ein Betrag zur Lehre um der Litteralobligation , Göttingen 1980.
• Thomas J.A.C., Trasporto marittimo , locazione ed "actio oneris aversi" (w:) Antologia giuridica romanistica e antiquaria, t. I, Milano 1968.
• Thomas J.A.S., The auction sale in Roman law, Juridical Revew NS 1957, 2.
• Urbanik J., 'Sponsio servi', JJP 1998, 28.
• Urbanik J., Tabliczki Sulpicjuszy i rzymska praktyka prawna, CPH 1999, 51, 1-2.
• Verboven K., The Sulpicii from Puteoli and Usury in the Early Roman Empire, TR 2003, 71.
• Verboven K., The Sulpicii from Puteoli. 'Argentarii' or 'Faeneratores'? (w:) Homma- ges a C. Deroux, III, Histoire et épigraphie. Droit, Latomus 2003, 270.
• Vogt H., Das Erbbaurecht des klassischen römischen Rechts, Köln-Wien 1950.
• Walter T., Die Funktionen der 'actio depositi', Berlin 2012.
• Watson A., The Law of Obligations in the Later Roman Republic, Oxford 1965.
• Wiliński A., D.19.2.31 und die Haftung des Schiffers im altrömischen Seetransport, Annales UMCS, Sec. G. Ius, 1960, 7, 10.
• Wołodkiewicz W., Uwagi na temat lichwy (w:) Profesorowi Janowi Kodrębskiemu in memoriam, Łódź 2000.
• Zimmermann R., The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition, Oxford 1996.

Identyfikatory

DOI

10.7206/kp.2080-1084.25