Management Accounting Practices in Developing Countries Since the 1990s : the Case of Poland

• Autorzy: Anna Szychta

Warianty tytułu

Praktyki rachunkowości zarządczej w krajach rozwijających się od lat 90. XX wieku na przykładzie Polski

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The aim of this paper is to identify the type of management accounting (MA) practices used in business entities surveyed in Poland, and to recognize the direction and factors of changes in MA methods and tasks in the almost three decades of the dynamically developing market economy in Poland, after the change of the sociopolitical system at the turn of the 1980s and 1990s. The author answers several research questions based on a review of the previous literature and data obtained from three surveys conducted in 1999, 2005, and 2016. This study confirmed that the number of companies in Poland which have departments that carry out tasks in the area of MA/controlling has increased steadily. The research indicates that operational MA methods dominated in enterprises between 2010-2015, just like in 2000-2005 and in the 1990s. It also found that in no more than 10% of the medium and large business entities which responded in 2016 are the methods of strategic MA used. In the first period of the development of the market economy in Poland, i.e., until 2004, many different economic and institutional factors influenced the introduction and change in MA practices, and in the next period, the respondents of the empirical studies pointed to economic factors as being more important. The paper contributes to the literature on the development of MA in Central and Eastern European countries on the example of Poland. (original abstract)

Celem artykułu jest identyfikacja rodzaju praktyk rachunkowości zarządczej stosowanych w badanych podmiotach gospodarczych w Polsce oraz rozpoznanie kierunku i czynników zmian metod i zadań rachunkowości zarządczej w ciągu prawie trzech dekad dynamicznie rozwijającej się gospodarki rynkowej, po zmianie ustroju społecznopolitycznego na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. Autorka odpowiada na kilka pytań badawczych na podstawie przeglądu literatury przedmiotowej oraz danych uzyskanych z trzech badań ankietowych przeprowadzonych w roku 1999, 2005 i 2016. Badania te potwierdziły, że liczba firm w Polsce, które mają działy wykonujące zadania w obszarze rachunkowości zarządczej/controlingu, stale się zwiększa. Badania wskazują, że operacyjne metody rachunkowości zarządczej dominowały w przedsiębiorstwach w latach 2010-2015, podobnie jak w latach 2000-2005 oraz w latach 90. XX w., a nie więcej niż 10% średnich i dużych przedsiębiorstw, które wzięły udział w badaniu w 2016 roku, stosuje metody strategicznej rachunkowości zarządczej. W pierwszym okresie rozwoju gospodarki rynkowej w Polsce, tj. do 2004 roku, wiele różnych czynników ekonomicznych i instytucjonalnych wpłynęło na wprowadzenie i zmianę praktyk rachunkowości zarządczej, a w następnym okresie respondenci wskazywali na czynniki ekonomiczne jako na ważniejsze. Artykuł stanowi wkład w literaturę dotyczącą rozwoju rachunkowości zarządczej w krajach Europy Środkowej i Wschodniej na przykładzie Polski. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Management accounting; Development of accounting; Accounting methodology; Developing countries

PL

Rachunkowość zarządcza; Rozwój rachunkowości; Metodologia rachunkowości; Kraje rozwijające się

• Czasopismo: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Rocznik: 2018
• Tom: 99
• Numer: nr 155
• Strony: 119--148

Twórcy

autor

Anna Szychta

• University of Lodz, Poland

Bibliografia

• Albu C.N., Albu N., (2012), Factors Associated with the Adoption and Use of Management Accounting Techniques in Developing Countries: The Case of Romania, "Journal of International Financial Management & Accounting", 23 (3), pp. 50-69.
• Almasan A., Circa C., Zarzycka E., Dobroszek J. (2016), Management accounting information from the perspective of managers: the case of Poland and Romania. Selected findings of a survey research, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 90 (146), pp. 41-64.
• Anderson S. W., Lanen W.N. (1999), Economic transition, strategy and the evolution of management accounting practices, "Accounting, Organizations and Society", 24 (5-6), pp. 379-412.
• Angelakis G. Theriou N., Floropoulos I. (2010), Adoption and benefits of management accounting: Evidence from Greece and Finland, "Advances in Accounting, Incorporating Advances in International Accounting", 26, pp. 87-96.
• Baran W. (2013), Management accounting in the implementation of management control in healthcare organizations, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 72 (128), pp. 7-31.
• Burns J., Ezzamel M., Scapens R. W. (2003), The Challenge of Management Accounting Change, Behavioral and Cultural Aspects of Change Management, CIMA Publishing, Elsevier, Amsterdam-Boston- London.
• Burns J., Scapens R. W. (2000), Conceptualizing management accounting change: an institutional frame-work, "Management Accounting Research", 11 (1), pp. 3-25.
• Chanegrih T. (2008), Applying a typology of management accounting change: A research note, "Management Accounting Research", 19, pp. 278-285. Cobb I., Helliar C., Innes J. (1995), Management accounting change in a bank, "Management Accounting Research", 6, pp. 155-175.
• DiMaggio P.J., Powell W.W. (1983), The iron cage revisited: institutional isomorphism and collective rationality in organisational fields, "American Sociological Review", 48, pp. 147-160.
• Dobroszek J. (2016), Rachunkowość zarządcza w zarządzaniu łańcuchem dostaw w świetle wyników badań literaturowych i ankietowych, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 89 (145), pp. 29-54.
• Dobroszek J., Szychta A. (2015), Indicators as an Instrument of Measurement in Management Accounting in Logistics Enterprises in Poland, "Management and Business Administration. Central Europe", 4, pp. 11-33.
• Firth M. (1996), The diffusion of management accounting procedures in the People's Republic of China and the influence of foreign partnered joint ventures, "Accounting, Organizations and Society", 21 (7-8), pp. 629-654.
• Gierusz J., Kujawski A., Kujawski L. (1996), Stan obecny oraz kierunki ewolucji rachunku kosztów i rachunkowości zarządczej w przedsiębiorstwach Polski północnej, "Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej", 35, pp. 41-47.
• Grandlund M., Lukka K. (1998), It's a small world of management accounting practices, "Journal of Management Accounting Research", 10, pp. 151-179.
• Grosu C., Almasan A. & Circa C. (2014), The current status of management accounting in Romania: the accountants' perspective, "Journal of Accounting and Management Information Systems", 13 (3), pp. 537-558.
• Haldma T. & Lääts K. (2002), Influencing contingencies on management accounting practices in Estonian manufacturing companies, "Management Accounting Research", 13 (4), pp. 379-400.
• Hopper T., Otley D., Scapens R. (2001), British management accounting research: whence and whither: opinions and recollections, "British Accounting Review", 33, pp. 263-291.
• Hopper T., Tsamenyi M., Uddin S., Wickramasinghe D., (2009), Management accounting research in less developed countries: what is known and needs knowing, "Accounting, Auditing & Accountability Journal", 22 (3), pp. 469-514.
• Innes J., Mitchell F. (1990), The process of change in management accounting: some field study evidence, "Management Accounting Research", 1 (1), pp. 3-19.
• Januszewski A., Gierusz J. (2004), Ocena przydatności rachunku kosztów pełnych i rachunku kosztów zmiennych w zarządzaniu - wyniki badań empirycznych, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 19 (75), pp. 42-61.
• Jarugowa A., Skowroński J. (1994), O wierny obraz rachunku kosztów, "Rachunkowość", 4, pp.166-172.
• Jinga G., Dumitru M. (2015), The Change in Management Accounting from an Institutional and Contingency Perspective: A Case Study for a Romanian Company, "World Academy of Science, Engineering and Technology, International Journal of Social, Behavioral, Educational, Economic, Business and Industrial Engineering", 9, 6, pp. 1913-1920.
• Johnson H. T., Kaplan R. S. (1987), Relevance Lost, The Rise and Fall of Management Accounting, Harvard Business School Press, Boston, rep. 1991.
• Kasurinen T. (2002), Exploring management accounting change: the case of balanced scorecard implementation, "Management Accounting Research", 13 (3), pp. 323-343.
• Lääts K., Haldma T., (2012), Changes in the scope of management accounting systems in the dynamic economic context, "Economics and Management", 17 (2), pp. 441-447.
• Luft J. Shields M. D. (2007), Mapping Management Accounting: Graphics and Guidelines for Theory- Consistent Empirical Research, [in:] Chapman Ch S, Hopwood AG & Shields MD (eds.), Handbook of Management Accounting Research, vol. 2, Elsevier, Amsterdam, pp. 27-95.
• Michalak J. (2007), Stan rozwoju systemów pomiaru dokonań w przedsiębiorstwach w Polsce: wyniki badań empirycznych, [in:] W. Gabrusewicz (red.), Rachunkowość w teorii i praktyce, Rachunkowość za rządcza, t. 2, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań.
• Michalak J. (2008), Pomiar dokonań. Od wyniku finansowego do Balanced Scorecard, Difin, Warszawa.
• Quattrone P., Hopper T. (2001), What does organisational change mean? Speculations on a taken for granted category, "Management Accounting Research", 12, pp. 403-435.
• Radek M., Schwarz R. (2000), Zmiany w rachunkowości zarządczej w polskich przedsiębiorstwach w okresie transformacji systemu gospodarczego (na podstawie badań empirycznych), "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 1 (57), pp. 58-83.
• Raulinajtys-Grzybek M., Baran W., Macuda M. (2017), Cost accounting in public hospitals in Poland, "Journal of Health Management", 19, 2.
• Rozporządzenie Ministra Finansów z 15 stycznia 1991 r. w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości, Dziennik Ustaw 1991, nr 10 and 1992, nr 96.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, Dziennik Ustaw 2010, nr 82, poz. 537.
• Scapens R.W., Ezzamel M., Burns J., Baldvinsdottir G. (2003), The Future Direction of UK Management Accounting Practice, CIMA Publishing, Elsevier, Amsterdam-Boston-London.
• Scapens R. W., Roberts J. (1993), Accounting and control: a case study of resistance to accounting change, "Management Accounting Research", 4 (1), pp. 1-32.
• Shields M. D. (1998), Management accounting practice in Europe: a perspective from the States, "Management Accounting Research", 9, pp. 501-513.
• Sobańska I. (2002), Jak się zmienia praktyka rachunkowości zarządczej na przełomie XX i XXI wieku? (część II - Polska), "Controlling i Rachunkowość Zarządcza", 1, pp. 6-11.
• Sobańska I. (2010), Rachunkowość zarządcza, [in:] I. Sobańska (ed.), Rachunkowość zarządcza. Podejście operacyjne i strategiczne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
• Sobańska I., Szychta A. (1995), Management Accounting in Polish Companies in the Period of Structural Transformations, paper for 18th Annual Congress of EAA, Birmingham, May 10-12.
• Sobańska I., Szychta A. (1996), Projektowanie systemów rachunkowości zarządczej. Uwarunkowania i możliwości, [in:] Rachunkowość zarządcza w teorii i praktyce, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego, Katowice, pp. 111-122.
• Sobańska I., Szychta A., Michalak J., Michalak M. (2009), Empirical study of management accounting change in university: experiences from Poland, [in:] I. Sobańska, W. Nowak (eds.), Enterprise Accounting and Management under Globalization: recent Evidence from Poland and Lithuania, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, pp. 33-53.
• Sobańska I., Wnuk T. (1999a), The development of management accounting in enterprises operating in Poland in the 1990s, Conference Accounting and Audit: Problems of Development, Riga, Latvian University Press, January, pp. 217-221.
• Sobańska I., Wnuk T. (1999b), Causes and directions of changes in costing systems in Polish enterprises during 1991-1999, [in:] Accounting perspectives on the threshold of the 21st century, Tartu University, School of Business Administration, Institute of Finance and Accounting, Tartu, pp. 217-221.
• Sobańska I., Wnuk T. (2001), Management accounting practice in Poland, [in:] Economics and Management, vol. 1, Accounting Changes in European Organizations, Kaunas University of Technology, Faculty of Economics and Management, Kaliningrad State Technical University, Kaunas, pp. 225-231.
• Sulaiman S., Mitchell F. (2005), Utilising a typology of management accounting change: An empirical analysis, "Management Accounting Research", 16, pp. 422-437.
• Szadziewska A. (2002), Rachunek kosztów w przedsiębiorstwach produkcyjnych północnej Polski - stan i kierunki zmian, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 9 (65), pp. 90-112.
• Szychta A. (2001), Zastosowanie metod rachunkowości zarządczej w przedsiębiorstwach w Polsce, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 5 (61), pp. 101-119.
• Szychta A. (2002), The scope of application of management accounting methods in Polish enterprises, "Management Accounting Research", December, 13, 4, pp. 401-418.
• Szychta A. (2005), Rola współczesnych specjalistów do spraw rachunkowości zarządczej w świetle ewolucji jej zakresu i metod, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 25 (81), pp. 80-107.
• Szychta A. (2007), Etapy ewolucji i kierunki integracji metod rachunkowości zarządczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Szychta A. (2009), Changes in management accounting practice in Poland, [in:] I. Sobańska, W.A. Nowak (eds.), Enterprise Accounting and Management under Globalization: recent Evidence from Poland and Lithuania, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, pp. 75-97.
• Szychta A. (2011), Rachunkowość zarządcza jako działalność zawodowa w kontekście doświadczeń za-granicznych, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 62 (118), pp. 289-312.
• Szychta A., Kabalski P, Implementation of IFRS in Poland: Main Effects and Problems, [in:] D. Bensadon, N. Praquin (eds.), IFRS in a Global World. International and Critical Perspectives on Accounting, Springer International Publishing, Cham, pp. 373-391.
• Szychta A., Dobroszek J. (2017), Academic aspects of management accounting and controlling in Poland since the 1990s, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 93 (149), pp. 175-209.
• Świderska G. K., Raulinajtys-Grzybek (2012), Cost-based pricing of healthcare services. Relevance of a resource-based costing system, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 72 (128), pp. 117-137.
• Šiška L. (2016), The Contingency Factors Affecting Management Accounting In Czech Companies, "Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis", 64 154 (4/20), https://doi.org/10.11 118/actaun201664041383.
• Ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości, Dz.U. nr 121 z 1994 r., poz. 591 z późn. zm.
• Vaivio J. (1999), Exploring a non-financial management change, "Management Accounting Research", 10, pp. 409-437.
• Vámosi T. S., (2000), Continuity and change: Management accounting during processes of transition, "Management Accounting Research", 11, pp. 27-63.
• Wickramasinghe D., Alawattage Ch. (2007), Management Accounting Change. Approaches and Perspectives, Routledge, Oxon.
• Williams, J. J., A. E. Seaman (2001), Predicting change in management accounting systems: National culture and industry effects, "Accounting, Organizations and Society", 26 (4-5), pp. 443-460.
• Wnuk-Pel T. (2009), Analiza funkcjonowania systemów ABC w przedsiębiorstwach działających w Polsce, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 50 (106), pp. 127-160.
• Wnuk-Pel T. (2010a), Application of activity-based costing in companies in Poland, "Comparative Economic Research", 3, pp. 107-139.
• Wnuk-Pel T. (2010b), Changes in company's management accounting systems. Case study on activity-based costing implementation and operation in medium-sized production company, "Eurasian Journal of Business and Economics", 3(1), pp. 85-111.
• Wnuk-Pel T. (2010c), Pomiar sukcesu wdrożenia rachunku kosztów działań w przedsiębiorstwach działających w Polsce, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 59 (115), pp. 175-204.
• Wnuk-Pel T. (2011), Zastosowanie rachunku kosztów działań w przedsiębiorstwach w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Wnuk-Pel T. (2013a), Capital Budgeting Practices in Non-manufacturing Companies in Poland, "Social Sciences/Socialiniai Mokslai", 4 (82), pp. 59-69.
• Wnuk-Pel T. (2013b), Exploring management accounting change in Polish companies, 36th European Accounting Association Congress, Paris, 06-08.05.2013.
• Yalcin S., (2012), Adoption and benefits of management accounting practice: An intercountry comparison, "Accounting in Europe", 9, 1, pp. 95-110.
• Yap K. H. A., Lee T. H., Said J. Yap S. T. (2016), Adoption, benefits and challenges of strategic management accounting practice: evidence from emerging market, "Asia Pacific Management Accounting Journal", 8 (2), pp. 27-45.
• Zarzycka E. (2012), Management accountant's role and functions in the ERP environment - focus on internal reporting and performance measurement, "Comparative Economic Research. Central and Eastern Europe", 15 (2), pp. 47-64.
• Zarzycka E. (2016), Koncepcje i tendencje rozwoju zawodu specjalisty rachunkowości zarządczej. Wymiar krajowy i międzynarodowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• GPW Main Market (2017), https://www.gpw.pl/statystyki-gpw., retrieved: 30.11.2017.
• GUS (2012), Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w roku 2011, GUS, Warszawa, http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/pgwf_dzialal_gosp_pod_z_kap_zagr_2011.pdf (access: 2.08.2017).
• GUS (2016), Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w roku 2015, GUS, Warszawa, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/podmioty-gospodarcze-wyniki-finansowe/przedsiebiorstwa-nie-finansowe/dzialalnosc-gospodarcza-podmiotow-z-kapitalem-zagranicznym-w-2015-r-,4,11.html (ac-cess: 2.08.2017).
• Rachunki narodowe i PKB, (2015), Eurostat Statistics Explained, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/National_accounts_and_GDP/pl (access: 21.08.2017).
• Raport Banku Światowego "Wzrost PGB Polski w 2017 r. wyniesie 4 proc" (2017), polsatnews, 19.10.2017, http://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2017-10-19/raport-banku-swiatowego-wzrost-pkb-polski-w-2017-r-wyniesie-4-proc/ (access: 17.11.2017).

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0012.2936