Polska mniejszość narodowa na Zaolziu w ciągłości i zmianie społecznej - perspektywa wielokulturowa i edukacyjna

• Autorzy: Ewa Ogrodzka-Mazur

Warianty tytułu

Kontinuität und Veränderung der polnischen nationalen Minderheit in Olsa-Gebiet in Bezug auf Multikulturalität und den Bildungsprozess

Polish National Minority in Zaolzie in Social Continuity and Change - the Multicultural and Educational Perspective

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Republika Czeska jest państwem, w którym mniejszości narodowe posługujące się innym językiem niż czeski stanowią 5,8% z 10,5 mln ludności1, w którym mamy do czynienia z dużą świadomością spraw narodowościowych, łącznie z kwestią oświaty w językach mniejszościowych, gdyż Republika Czeska jest sukcesorem państw wielonarodowych: Czechosłowacji i Austro-Węgier. Niektóre mniejszości istnieją w granicach Czech już od czasów Austro-Węgier, a nawet dawniejszych, na przykład Polacy na Zaolziu i Niemcy na terenie Sudetów, inne są pozostałością migracji z okresu państwa czechosłowackiego (Słowacy, Romowie, Węgrzy, Ukraińcy i Grecy); współcześnie coraz liczniejsze grupy ludności napływającej z zagranicy mają szansę stworzyć mniejszości narodowe, na przykład Wietnamczycy. W charakterystyce polskiej mniejszości narodowej żyjącej na czesko- -polskim pograniczu na Śląsku Cieszyńskim oraz próbie opisu i wyjaśnienia różnych przejawów aktywności tej mniejszości wykorzystano Tadeusza Lewowickiego elementy Teorii Zachowań Tożsamościowych (TZT). Z pomocą tej teorii w wyróżnionych obszarach określono wybrane, podstawowe uwarunkowania aktywności polskiej mniejszości narodowej na pograniczu: - historyczne - przedstawiające losy historyczne mniejszości, jej identyfikację z terytorium i grupą społeczną oraz strukturę narodowościową; - kulturowo-społeczne - charakteryzujące odrębność kultury, języka i religii na pograniczu oraz oświatę (szkolnictwo) i instytucje (organizacje) podtrzymujące kulturę; - kulturowo-osobowe - składające się na wyobrażenia o "odmienności", swoistych cechach grupy (grup) oraz opis funkcjonujących stereotypów (typowych sposobów spostrzegania Swoich i Obcych); - gospodarczo-ekonomiczne - opisujące standardy życia grup mniejszościowych i większościowych w regionie pogranicza, ich pozycję cywilizacyjną, kondycję techniczno-technologiczną oraz plany życiowe. (fragment tekstu)

EN

What has been applied in the characterization of the Polish national minority inhabiting the Polish-Czech borderland in Cieszyn Silesia and in the description and explanation of various signs of this minority's activity are elements of Tadeusz Lewowicki's theory of identity behaviours. They are introduced in the distinguished fields to specify some selected basic determinants: (a) historical (presenting history of the minority, its identification with the territory and social group, as well as its nationality structure); (b) socio-cultural (marking the separateness of culture, language, and religion in the borderland, as well as its school education and institutions or organizations supporting culture); (c) cultural-personal (constituting the images of "dissimilarity", the group's specific features, and the description of functioning stereotypes); and (d) industrial-economic (which describe living standards of minority and majority groups in the borderland, their civilization rank, technical and technological condition, and life plans). (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Mniejszości narodowe; Region przygraniczny; Kontakty interkulturowe; Wielokulturowość; Edukacja

EN

Ethnic minority; Border areas; Intercultural contacts; Multicultural; Education

• Czasopismo: Chowanna
• Rocznik: 2015
• Tom: 1(44)
• Strony: 43--64

Twórcy

autor

Ewa Ogrodzka-Mazur

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

Bibliografia

• Bogocz I.: Badania nad językiem i świadomością językową polskiej młodzieży na Zaolziu. W: Śląsk w badaniach językoznawczych: badanie pogranicza językowo-kulturowego polsko-czeskiego. Red. I. Nowakowska-Kempna. T. 1. Katowice: Górnośląska Macierz Kultury, 1993.
• Budniak J.: Ekumenizm jutra na przykładzie Śląska Cieszyńskiego. Studium historyczno-pastoralne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2002.
• Budniak J.: Miejsce dialogu ekumenicznego w środowisku wielowyznaniowym Śląska Cieszyńskiego. W: Religia i edukacja międzykulturowa. Red. T. Lewowicki, A. Różańska, U. Klajmon-Lech. Cieszyn-Warszawa-Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, WSP ZNP w Warszawie-Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012.
• Chlebowczyk J.: Nad Olzą. Śląsk Cieszyński w wiekach XVIII, XIX i XX. Katowice: "Śląsk", 1971.
• Gajdzica A., Ogrodzka-Mazur E.: Szkoła na Pograniczu jako środowisko kształtowania aspiracji i planów edukacyjnych młodzieży. W: Poczucie tożsamości i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społecznych - studium z pogranicza polsko-czeskiego. Red. T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta. Cieszyn-Warszawa-Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-WSP ZNP w Warszawie-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009.
• Gajdzica A., Piechaczek-Ogierman G., Hruzd-Matuszczyk A.: Edukacja postrzegana z perspektywy uczniów, rodziców i nauczycieli ze szkół z polskim językiem nauczania w wybranych krajach europejskich. Cieszyn-Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014.
• Grabowska B.: Poczucie tożsamości młodzieży uczącej się w szkołach z polskim językiem nauczania na Białorusi, Ukrainie i w Republice Czeskiej - studium porównawcze. Cieszyn-Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013.
• Grabowska B., Ogrodzka-Mazur E.: Stan, problemy i perspektywy szkolnictwa z polskim językiem nauczania w Republice Czeskiej. W: Szkolnictwo z polskim językiem nauczania w państwach europejskich - stan, problemy i perspektywy. Red. T. Lewowicki, J. Nikitorowicz, A. Szczurek-Boruta. Białystok-Cieszyn-Warszawa: Uniwersytet w Białymstoku-Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-WSP ZNP w Warszawie, Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, 2010.
• Grobelný A.: Śląsk Cieszyński od Wiosny Ludów do samodzielnych państw (1848-1918). W: Zarys dziejów Śląska Cieszyńskiego. Red. M. Borák, D. Gawrecki. Ostrawa-Praga: Advertis, 1992.
• Heffner K.: Kluczowe problemy demograficzno-osadnicze obszarów przygranicznych Polska-Czechy. Opole: Państwowy Instytut Naukowy, Instytut Śląski w Opolu, 1998.
• Heffner K.: Zmiany ludnościowe i procesy rozwoju w strefie pogranicza Polski z Czechami. W: Strefa pogranicza Polska - Czechy. Procesy rozwoju i transformacji. Red. K. Heffner, W. Drobek. Opole: Państwowy Instytut Naukowy, Instytut Śląski w Opolu, 1996.
• Hernová Š.: Základní a výbérový soubor - demografická struktura. In: Češi, Slováci a Poláci na Tešínsku a jejich vzájemné vztahy. Eds. G. Sokolová, Š. Hernová, O. Šrajerová. Opava: Slezský ústaw Slezského zemského muzea, 1997.
• Jasiński Z.: Ludność Polska w Czechosłowacji. W: Polonia w Europie. Red. B. Szydłowska-Ceglowa. Poznań: PAN Zakład Badań Naukowych, 1992.
• Jasiński Z.: Problemy szkolnictwa i oświaty polonijnej w kontekście wielokulturowości - uwagi ogólne. W: Szkolnictwo z polskim językiem nauczania w państwach europejskich - stan, problemy i perspektywy. Red. T. Lewowicki, J. Nikitorowicz, A. Szczurek-Boruta. Białystok-Cieszyn-Warszawa: Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-WSP ZNP w Warszawie-Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, 2010.
• Jasiński Z.: Školství. In: Polská národní menšina na Tešínsku v České republice (1920-1995). Ed. D.K. Kadłubiec. Ostrava: Filozofická Fakulta Ostravské Univerzita, 1997.
• Jasiński Z.: Uwarunkowania i przemiany polskiej kultury na Śląsku Zaolziańskim w XIX i XX w. W: Śląsk - etniczno-kulturowa wspólnota i różnorodność. Red. B. Bazielich. Wrocław: Sudety. Oficyna Wydawnicza Oddział Wrocławski PTTK, 1995.
• Kaczmarek U.: Tożsamość regionalna mieszkańców Zaolzia. W: Śląsk Cieszyński i inne pogranicza w badaniach nad tożsamością etniczną, narodową i regionalną. Red. I. Bukowska-Floreńska, przy współudziale H. Rusek. T. 1. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1997.
• Kajfosz J.: Językowy obraz świata w etnokulturze Śląska Cieszyńskiego. Czeski Cieszyn: PROprint, 2001.
• Klajmon-Lech U.: Działalność wychowawcza Kościoła katolickiego na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn-Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010.
• Kurcz Z.: Polskie pogranicza a polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Polskiej w okresie transformacji. W: Polskie pogranicza a polityka zagraniczna u progu XXI wieku. Red. R. Stemplowski, A. Żelazo. Warszawa: PISM, 2002.
• Kuś J.: Szkice z dziejów kościelnych Śląska Cieszyńskiego. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1983.
• Lewowicki T.: Edukacja międzykulturowa - bilans otwarcia 2012. "Edukacja Międzykulturowa" 2012, nr 1.
• Lewowicki T.: Problemy tożsamości narodowej - w poszukiwaniu sposobów uogólnionych ujęć kwestii poczucia tożsamości i zachowań z tym poczuciem związanych. W: Edukacja a tożsamość etniczna. Red. M.M. Urlińska. Toruń: UMK, 1995.
• Madecka B.: Zakres funkcjonowania języka polskiego. W: Zaolzie: Studia i materiały z dziejów społeczności polskiej w Czechosłowacji. Red. M.G. Gerlich, D.K. Kadłubiec. Katowice: Społeczne Centrum Badań Naukowych i Dokumentacji, 1992.
• Małysz B.: Od většiny k menšině. Poláci na Těšínsku ve světle statistiky. In: Poláci na Těšínsku. Eds. R. Kaszper, B. Małysz. Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej, 2009.
• Matyska Z.: Rozwijanie sprawności i świadomości językowej dzieci w wielojęzycznym środowisku Zaolzia. W: Szkoła na pograniczach. Red. T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000.
• Nowak K.: Mniejszość polska w Czechosłowacji 1945-1989. Między nacjonalizmem a ideą internacjonalizmu. Cieszyn-Katowice: Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Cieszynie-Uniwersytet Śląski, 2010.
• Ogrodzka-Mazur E.: Kompetencja aksjologiczna dzieci w młodszym wieku szkolnym. Studium porównawcze środowisk zróżnicowanych kulturowo. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007.
• Ogrodzka-Mazur E., Klajmon-Lech U., Różańska A.: Tożsamość kulturowa, religijność i edukacja religijna postrzegana z perspektywy społeczności szkół z polskim językiem nauczania w wybranych krajach europejskich. Cieszyn-Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014.
• Organizacje pozarządowe w powiatach cieszyńskim, frydeckim i karwińskim. Red. L. Greń-Wajdzik, H. Pieszka. Cieszyn: Logos Press, 2002.
• Panic I.: Księstwo Cieszyńskie w średniowieczu. Studia z dziejów politycznych i społecznych. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1988.
• Panic I.: Przyczynek do problemu świadomości narodowej mieszkańców Księstwa Cieszyńskiego od średniowiecza do początków reformacji. W: Poczucie tożsamości narodowej młodzieży. Studium z pogranicza polsko-czeskiego. Red. T. Lewowicki. Cieszyn: UŚ - Filia w Cieszynie, 1994.
• Panic I.: Sieć szkolna w Księstwie Cieszyńskim na przełomie XVII i XVIII stulecia. (Z badań nad dostępnością szkół dla dzieci i młodzieży na Śląsku w dawnych wiekach). W: Społeczności młodzieżowe na pograniczu. Red. T. Lewowicki. Cieszyn: UŚ - Filia w Cieszynie, 1995.
• Pilch A.: Główne problemy polityczne i społeczne Śląska Cieszyńskiego w latach 1917-1918 (do powstania Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego). "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne" [Kraków] 1967, nr 20.
• Poláci na Těšínsku. Eds. R. Kaszper, B. Małysz. Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej, 2009.
• Polacy na Zaolziu 1920-2000. Red. J. Szymeczek. Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej, 2002.
• Polskie pogranicza w procesie przemian. Red. Z. Kurcz. T. 2. Wałbrzych: WWSZiP, 2011.
• Popiołek F.: Studia z dziejów Śląska Cieszyńskiego. Katowice: "Śląsk", 1958.
• Raclavská J.: Sytuacja językowa na Śląsku Cieszyńskim w perspektywie historycznej. Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej, 2006.
• Różańska A.: Działalność edukacyjna Śląskiego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania na Zaolziu. Czeski Cieszyn: PROprint, 2002.
• Różańska A.: Przemiany świadomości religijnej młodzieży. W: Poczucie tożsamości i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społecznych - studium z pogranicza polsko-czeskiego. Red. T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta. Cieszyn-Warszawa-Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-WSP ZNP w Warszawie-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009.
• Różańska A.: Religijność i tożsamość religijna w badaniach międzykulturowych i praktyce edukacyjnej. W: Religia i edukacja międzykulturowa. Red. T. Lewowicki, A. Różańska, U. Klajmon-Lech. Cieszyn-Warszawa-Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-WSP ZNP w Warszawie-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012.
• Rusek H.: Kulturowe wzory życia polskich rodzin na Zaolziu a asymilacja. Studium socjologiczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1997.
• Rusek H.: Religia i polskość na Zaolziu. Kraków: "Nomos", 2002.
• Rusek H.: Stereotyp Polaka i Czecha w świadomości mieszkańców Zaolzia. W: Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów. Red. J. Nikitorowicz. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie "Trans Humana", 1995.
• Siwek T.: Małżeństwa Polaków w Republice Czeskiej. "Zwrot" 1995, nr 9.
• Stan i potrzeby badań nad dziejami Śląska Cieszyńskiego. Red. I. Panic. Cieszyn: Polskie Towarzystwo Historyczne - Oddział w Cieszynie, 2000.
• Suchodolska J., Gebel T.: Perspektywa Innego - w percepcji młodzieży. W: Poczucie tożsamości i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społecznych - studium z pogranicza polsko-czeskiego. Red. T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta. Cieszyn-Warszawa-Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego-WSP ZNP w Warszawie-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009.
• Szanse rozwoju regionów - uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i środowiskowe. Red. K. Heffner, K. Malik. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 2007.
• Śląsk Cieszyński. Środowisko naturalne. Zarys dziejów. Zarys kultury materialnej i duchowej. Red. W. Sosna. Cieszyn: ZG PZKO, 2001.
• Urban J.: Poznawcze aspekty dwujęzyczności młodzieży na Zaolziu. W: Osobowość i społeczne funkcjonowanie młodzieży regionu Podbeskidzia. Red. T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1997.
• Urban J., Lasota K.: Kultura polskiej mniejszości narodowej na Zaolziu od "aksamitnej rewolucji" do roku 2002. W: Kultura mniejszości narodowych i grup etnicznych w Europie. Red. Z. Jasiński, T. Lewowicki. Opole: Instytut Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Opolskiego, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu-Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, 2004.
• Wróbel P.: Lech i Czech na Śląsku i Morawach. Pogranicze polsko-czeskie w województwach: opolskim, katowickim i bielskim. W: Pogranicze z Niemcami a inne pogranicza Polski. Red. Z. Kurcz. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 1999.
• Z najnowszych dziejów Śląska Cieszyńskiego. Red. M. Wanatowicz. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1992.
• Zahradnik S.: Struktura narodowościowa na Zaolziu na podstawie spisów ludności (1880-1991). W: Zarys dziejów Śląska Cieszyńskiego. Red. M. Borák, D. Gawrecki. Ostrawa-Praga: Advertis, 1992.
• Zarys dziejów Śląska Cieszyńskiego. Red. M. Borák, D. Gawrecki. Ostrawa-Praga: Advertis, 1992.