Dzieje europejskiego federalizmu, w tym związków unijnych, w których uczestniczyła Rzeczpospolita szlachecka, nabrały w ostatnim czasie szczególnej aktualności. Sporo napisano zwłaszcza na temat unii polsko-litewskiej, łączącej oba te państwa na przestrzeni kilku stuleci. Stosunkowo mało natomiast znane są dzieje, podejmowanych w epoce wczesnonowożytnej, prób stworzenia w Europie Środkowo-Wschodniej mocarstwa opartego na związku szczególnie znaczących wówczas w tym regionie państw. Owa idea unii mającej połączyć trzy państwa: Polskę, Litwę i Rosję, stąd nazwanej unią troistą, zarysowała się po raz pierwszy w 1572 r. Ponawiano ją następnie na trzech kolejnych elekcjach, aż po rok 1587. Aktualna była także za panowania Zygmunta III Wazy, do 1613 r., kiedy to na tron moskiewski wstąpił Michał Romanow, zapoczątkowując nową dynastię. Z chwilą wyboru Romanowa na cara projekt unii troistej został zarzucony, choć Władysław IV jeszcze przez kilkanaście lat (do 1634 r.) rościł sobie pretensje do tronu moskiewskiego, jednak roszczenia te nie miały już większego, praktycznego znaczenia i zostały ostatecznie zaniechane. Projekty unijne wysuwane przez stronę polską nawiązywały często do rozwiązań stosowanych we wcześniejszych aktach unii Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim. Świadczy to o silnie rozwiniętej, charakterystycznej dla Rzeczypospolitej, jednocześnie realizowanej w swoisty sposób, praktyce federalistycznej. Bez wątpienia największy wpływ na prowadzone rokowania musiała wywierać, całkiem jeszcze świeżej daty, unia lubelska. Jej postanowienia, a zarazem pozytywne skutki, jakie niosła za sobą dla obu narodów, zapewne kształtowały świadomość szlachty podczas przygotowywania kolejnych poselstw do Moskwy. Idea unii troistej bez wątpienia stanowiła jedno z najśmielszych zamierzeń politycznych epoki. Mimo że koncepcja unii troistej pozostała jedynie w sferze projektów, miała ona w XVI i XVII w. duże znaczenie. Nie doczekała się jednak dotychczas osobnego opracowania, które całościowo przedstawiałoby jej rozwój, treść i znaczenie. Niniejszy artykuł stanowi próbę choćby częściowego zapełnienia tej luki w polskiej historiografii. (abstrakt oryginalny)