W rozważaniach nad metodami zwiększenia dyscypliny finansowej przedsiębiorstw nie sposób uniknąć problematyki niedoboru, którego sposób przejawiania się decyduje o powodzeniu wszelkich koncepcji systemów ekonomiczno-finansowych w gospodarce socjalistycznej. Ożywienie dyskusji na ten temat nastąpiło w związku z udostępnieniem polskim czytelnikom prac J. Kornaia, w tym szczególnie "Niedoboru w gospodarce". Sumując teorie i wnioski na ten temat można powiedzieć, iż występowanie niedoboru określa zespół współzależnych zjawisk, z których najważniejsze to: 1. Niedobór pierwotny wynikający ze zniszczeń wojennych oraz zacofania gospodarczego państw wkraczających na socjalistyczną drogą rozwoju. 2. Niedoskonała alokacja środków (zasobów) między poszczególnych producentów w sytuacji centralnego ograniczenia możliwości ich zakupu. Alokacja doskonała ma oczywiście charakter jedynie teoretyczny i oznacza takie rozdysponowanie zasobów, w którym każde przedsiębiorstwo ma tylko tyle i aż tyle danego zasobu, ile potrzebuje przy określonej technologii i wielkości produkcji. Centralne ograniczenie zakupu wynika przede wszystkim z niewymienialności waluty i niemożności dowolnego uzupełniania niedoboru w wymianie z zagranicą. Dyskusyjne jako przyczyna niedoboru i nierównowagi jest bilansowanie na styk. J. Beksiak i U. Libura przeciwstawiając swoje stanowisko opinii m. in. Cz. Bobrowskiego uważają, iż nierównowaga może pojawić się także przy planowaniu z rezerwami, gdyż przedsiębiorstwa w swoich ekspansywnych dążeniach zaabsorbują wszelkie, choćby bardzo duże, rezerwy ustalone w planie. W tym ujęciu przyczyną niedoboru jest brak dostatecznie silnej bariery ograniczającej konsumowanie przez przedsiębiorstwa środków finansowych przeznaczonych zarówno na inwestycje, jak i na pokrywanie niegospodarności ("miękkie" ograniczenia budżetowe). W gospodarce kapitalistycznej bariery takie wynikają z istnienia prywatnej własności środków produkcji i związanych z nią praw własności. 3. Dostosowanie produkcji do wielkości zasobu, którego jest najmniej. Przy powszechności niedoboru przynajmniej jednego czynnika produkcji dla danej jednostki gospodarczej oznacza to niepełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych w większości przedsiębiorstw. 4. Nadmierne w stosunku do założeń planu i potrzeb gromadzenie zapasów w obawie przez niedoborem, pogłębiające niedobór w skali makro. 5. Wywołany m. in. poczuciem niedoboru i brakiem dostatecznie silnych ograniczeń budżetowych pęd do inwestowania i ekspansji wobec ograniczeń rzeczowych powodujący nadmierne zaangażowanie i zamrożenie. 6. "Miękkie" ograniczenie budżetowe finansowania działalności przedsiębiorstw, które jest skutkiem i przyczyną zjawisk omawianych w punktach 2-5. Ponieważ ani przychody, ani rozchody przedsiębiorstwa wobec możliwości ingerencji centrum nie są pewne (tzn. przedsiębiorstwo nie może dokładnie przewidzieć jak dużo, w sensie zasilania finansowego, dostanie od państwa lub też jak dużo w formie podatków i innych obciążeń będzie musiało państwu oddać) jego popyt na nakłady nie daje się zaspokoić ani w pełni przewidzieć, co prowadzi do napięcia planów, powstania niedoborów, itd. Konsekwencją niedoboru jest szereg niekorzystnych zjawisk, z których najgroźniejszym jest występowanie rynku sprzedawcy, tj. sytuacji gdy w sposób trwały popyt na danym rynku przerasta podaż i nie istnieją rzeczowe możliwości zrównoważenia. Sprzyja to dalszemu "rozmiękczaniu" ograniczeń finansowych przedsiębiorstw ze względu na brak bariery popytowej wzrostu cen. Efektem tej sytuacji jest ograniczenie możliwości weryfikacji efektywności, gdyż niemiarodajne stają się wskaźniki finansowe oparte na cenach, wielkości zysków i kosztów. Zjawiskom tym towarzyszy nakręcenie sprali inflacyjnej, która w coraz większym stopniu zagraża możliwościom stabilizacji żyda gospodarczego i realizacji zasad reformy w projektowanym kształcie. Wydaje się, iż poszukiwanie nowych rozwiązań wzmocnienia dyscypliny finansowej przedsiębiorstw powinno iść w związku z tym w kierunku identyfikacji najbardziej "miękkich" ogniw systemu kierowania gospodarką narodową, celem ograniczenia ich wpływu na występowanie niedoboru. (fragment tekstu)
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.