Interesującą egzemplifikację konstruowania tożsamości politycznej - a zarazem ideologicznego potencjału literatury dokumentu osobistego1 - stanowią wspomnienia pionierów polskiego ruchu narodowego i późniejszych polskich działaczy kulturalno-oświatowych na Śląsku Cieszyńskim2. Trzeba zaznaczyć, że liczba tego rodzaju polskojęzycznych tekstów wyróżnia ów obszar nawet na tle Górnego i Dolnego Śląska, czego przyczyn można szukać w zasięgu oświaty ludowej3, a także w innej strukturze społeczno-ekonomicznej i etnicznej oraz w odmiennych warunkach politycznych w monarchii habsburskiej niż pod panowaniem pruskim. Notabene autorzy analizowanych dalej utworów nierzadko operowali pojęciami "Śląsk", "Ślązak" itp., choć mieli na myśli jedynie część regionu leżącą na terenie Austrii (potem Austro-Węgier), toteż ich poglądów czy stwierdzeń - oraz płynących z nich analiz - nie należy rozciągać na historyczny Śląsk sensu largo. Rzecz jasna, w rywalizacji o "rząd dusz" różne stronnictwa posługiwały się głównie publicystyką, niemniej memuary także spełniały funkcje agitacyjno-dydaktyczne, służąc konstytuowaniu wspólnoty wyobrażonej. Inaczej niż autobiograf, piszący pamiętnik jest zorientowany na świat zewnętrzny; przeważnie osadza własny życiorys na szerszym tle historycznym i społecznym, jednak owe realia interpretuje (mniej lub bardziej wprost) z określonej perspektywy ideologicznej. Wykorzystuje rozmaite środki stylistyczno-retoryczne, by oddziaływać na emocje, a perswazyjności jego tekstu sprzyja - przynależny mu z definicji gatunku - status osobistego świadectwa, "zeznań" uczestnika wydarzeń. Dzięki temu memuary krzewicieli świadomości narodowej stawały się kartą przetargową w negocjacjach o uznanie polskiej tożsamości (zob. Kubica, 2011, s. 40). W rozpatrywanych tu pamiętnikach naświetlę dwa aspekty. Po pierwsze, reprezentacje idei, której rzecznikami byli piszący, czyli gloryfikowanego "czucia polskiego" i polskiego języka - w reprezentacjach tych przejawia się tytułowa "służba ideologii". Po drugie, propagowany przez autorów system aksjonormatywny, czyli swoiście pojętą "ideologię służby", nad której specyfiką i rozumieniem szczególnie pragnę się zastanowić. (abstrakt autora)