Zasada rządów prawa jako fundament pokojowego doskonalenia społecznego ładu

• Autorzy: Janina Godłów-Legiędź

Warianty tytułu

The Principle of the Rule of Law as a Foundation for the Peaceful Improvement of Social Order: Rule of Law Versus Legal Instrumentalism

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule przedstawiano argumenty za tezą, że zasada rządów prawa może stanowić fundament ładu społecznego zarówno z perspektywy poszczególnych krajów, jak i porządku światowego. Argumentacja oparta jest na analizie interpretacji doktryny rule of law, treści dokumentów Organizacji Narodów Zjednoczonych i Unii Europejskiej oraz na krytyce instrumentalizmu prawnego. Z licznych dokumentów ONZ i UE wynika, że istnieje wola wykorzystania rule of law do budowa nią światowego pokoju oraz świadomość, że pokojowe współistnienie wymaga zmiany podejścia do suwerenności narodowej. Zasada pełnej niezależności powinna ustąpić instytucji współdzielenia suwerenności. Ale istnieje głęboki rozziew między doktryną rządów prawa a funkcjonowaniem systemów prawnych, nie tylko w niedojrzałych demokracjach, lecz także w postrzeganych za ostoję liberalnej demokracji Stanach Zjednoczonych. Instrumentalne traktowanie prawa podkopuje wiarę w sprawiedliwość i prowadzi do degeneracji instytucji i kryzysu liberalnej demokracji. Zarówno procesy legislacyjne, jak i praktyka prawnicza odbiegają często od reguł dobrego prawa sformułowanych przez Fullera. Przykłady nagannych praktyk legislacyjnych oraz spory o praworządność w UE świadczą o dużej wadze rule of law w ujęciu formalistycznym. Związek między przestrzeganiem zasad Fullera i celami moralnymi jest silniejszy, niż sądzą krytycy formalistycznej wersji doktryny rządów prawa. (abstrakt oryginalny)

EN

The article presents arguments for the thesis that the rule of law can be the foundation of social order, both from the perspective of individual countries and the world order. The argumentation is based on an analysis of the interpretation of the doctrine of the rule of law, the content of the documents of the United Nations (UN) and the European Union (EU), and a critique of legal instrumentalism. Numerous UN and EU documents show that there is a willingness to use the rule of law to build world peace and an awareness that peaceful coexistence requires a change in the approach to national sovereignty. The principle of full independence should give way to the institution of shared sovereignty. However, there is a deep disconnect between the doctrine of the rule of law and the functioning of legal systems, not only in immature democracies but also in the United States, which is seen as an exemplar of liberal democracy. The instrumental treatment of law undermines faith in justice and leads to the degeneration of institutions and a crisis of liberal democracy. Both legislative processes and legal practice often deviate from the rules of good law formulated by Fuller. Examples of reprehensible legislative practices and disputes over the rule of law in the EU testify to the great importance of the rule of law in formalist terms. The connection between adherence to Fuller's principles and moral goals is stronger than critics of the formalist version of the rule of law doctrine believe. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Demokracja; Liberalizm; Prawo; Ład społeczny; Suwerenność

EN

Democracy; Liberalism; Law; Social order; Sovereignty

• Czasopismo: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Rocznik: 2024
• Numer: nr 1
• Strony: 5--21

Twórcy

autor

Janina Godłów-Legiędź

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Anastasiou, H. (2007a). The EU as peace building system: Deconstructing nationalism in an era of globalization. International Journal of Peace Studies, 12(2): 31-50. https://www.jstor.org/stable/41852961
• Anastasiou, H. (2007b). Nationalism as a deterrent to peace and interethnic democracy: the failure of nationalist leadership from the Hague talks to the Cyprus Referendum. International Studies Perspectives, 8(2), 190-205. https://www.jstor.org/stable/44214614
• Atkinson, A. (2017). Nierówności. Co da się zrobić? (M. Ratajczak i M. Szlinder, tłum.). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Bagiński, K. (2017, 21 lutego). Kto tak naprawdę zarobi na wycince drzew. Czyli komu robi dobrze minister Szyszko. INN.Poland. https://innpoland.pl/133143,kto-tak-naprawde-zarobi-na-wycince-czyli-jak-szyszko-robi-dobrze-deweloperom-i-lasom-panstwowym
• Bard, P., i Kazai, V.Z. (2022). Enforcement of a formal conception of the rule of law as a potential way forward to address backsliding: Hungary as a case study. Hague Journal on the Rule of Law, 14(2), 165-193. https://doi.org/10.1007/s40803-022-00182-w
• Behar-Villegas, E. (2022). Absurda lex, sed lex? Public value and the decay of the Rule of Law: A conceptual perspective. Economics and Business Review, 8(3), 7-26. https://doi.org/10.18559/ebr.2022.3.2
• Bleiker, Ch, i Krupanski, M. (2012). The Rule of Law and security sector reform: Conceptualising a complex relationship. https://dcaf.ch/sites/default/files/publications/documents/SSR%20and%20ROL3%20ONLINE%20VERSION.pdf
• Carothers, T. (1998). The Rule of Law revival. Foreign Affairs, 77(2), 95-106. https://doi.org/10.2307/20048791
• Carothers, T. (2002). The end of the transition paradigm. Journal of Democracy, 13(1), 5-21. https://www.journalofdemocracy.org/articles/the-end-of-the-transition-paradigm/
• Carothers, T. (2009). Rule of law temptations. The Fletcher Forum of World Affairs, 33(1), 49-61. https://www.jstor.org/stable/45289461
• Chmielecka, A., i Szulc A. (2020). Analiza wypływu zmian wprowadzonych przez ustawę "Polski Ład" na obciążenia podatkowo-składkowe podmiotów sektora MMP. Przestrzeń, Ekonomia, Społeczeństwo, 18(II): 73-99. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_23830_18_II_2020_7399
• Deinhammer, R. (2019). Rule of law: Its virtues and limits. Obnovljeni život, 74(1), 33-44. https://doi.org/10.31337/oz.74.1.3
• Dumbrava, H. (2021). The rule of law and the EU's response mechanisms in case of violation: a Romanian Case Study. ERA Forum, 22, 437-452. https://doi.org/10.1007/s12027-021-00682-6
• Eatwell, R., i Goodwin M. (2020). Narodowy populizm. Zamach na liberalną demokrację (W. Kurylak, tłum.). Wydawnictwo Sonia Draga Post factum.
• Epstein, L., Lindstädt, R., Segal, J., i Westerland, Ch. (2006). The changing dynamics of Senate voting on Supreme Court nominees. The Journal of Politics, 68(2), 296-307. https://doi.org/10.1111/j.1468-2508.2006.00407.x
• Frank, L. (1944). What is social order. American Journal of Socjology, 49(5), 470-477. https://doi.org/10.1086/219463
• Fuller, L. (1969). The morality of law: Revised Edition. Yale University Press. http://mguntur.id/files/ebook/ebook_1605607075_e2bf730c3254db5d74fc.pdf
• Fuller, L. (1978). Moralność prawa (S. Amsterdamski, tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Gans-Morse, J. (2017). Property rights in post-Soviet Russia: Violence, corruption, and the demand for law. Cambridge University Press.
• Gans-Morse, J. (2004). Searching for transitologists: Contemporary theories of post-communist transitions and the myth of a dominant paradigm. Post-Soviet Affairs, 20(4), 320-349. https://doi.org/10.2747/1060-586X.20.4.320
• Godłów-Legiędź, J. (2020). Polska transformacja w świetle sporów o rynek, sprawiedliwość i ekonomię. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Gorzym-Wilkowski, W. (2021). "Lex Deweloper" a ład przestrzenny. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin - Polonia. Sectio B, 76, 278-290. https://doi.org/10.17951/b.2021.76.0.277-290
• Graeber, D. (2016). Utopia regulaminów. O technologii, tępocie i ukrytych rozkoszach biurokracji (M. Jedliński, tłum.). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Grant Thornton. (2022). Barometr prawa. Analiza stabilności otoczenia prawnego w polskiej gospodarce. https://grantthornton.pl/publikacja/legislacyjne-pendolino-wykoleilo-polski-lad/
• Grant Thornton. (2023). Barometr prawa. Analiza stabilności otoczenia prawnego w polskiej gospodarce. https://grantthornton.pl/publikacja/legislacyjny-ekspres-pedzi-ale-na-ekologicznym-paliwie/
• Haidt, J. (2014). Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka? (A. Nowak-Młynikowa, tłum.). Smak Słowa.
• Hayek, F. (2003). Droga do zniewolenia (M. Kuniński, tłum.). Wydawnictwo Arcana.
• Hayek, F. (2006). Konstytucja wolności (J. Stawiński, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Horwitz, M.J. (1977). The Rule of Law: An unqualified human good? Yale Law Journal 86(3), 560-566. http://hdl.handle.net/20.500.13051/15754
• Irwin, D.A. (2014). Adam Smith's "tolerable administration of justice" and the Wealth of Nations. Scottish Journal of Political Economy, 67(3), 231-247. https://doi.org/10.1111/sjpe.12229
• Ivanova, E. (2021, 14 marca). Bodnar był przeciwny "lex Obajtek". "Narusza prawo do sądu". Archiwum Osiatyńskiego. https://archiwumosiatynskiego.pl/wpis-w-debacie/bodnar-byl-przeciwny-lex-obajtek-narusza-prawo-do-sadu/
• Jóźwiak, V. (2023, 10 marca), Zastosowanie mechanizmu warunkowości UE wobec Węgier. Biuletyn PISM, 26(2647). https://www.pism.pl/publikacje/zastosowanie-mechanizmu-warunkowosci-ue-wobec-wegier
• Kęskrawiec, M. (2021, 17 grudnia). Lex TVN: nagły atak. Tygodnik Powszechny. https://www.tygodnikpowszechny.pl/nagly-atak-na-tvn-170131
• Kieżun, W. (2013). Patologia transformacji. Poltex.
• Kornai, J. (2015). Hungary's u-turn: Retreating from democracy. Journal of Democracy, 26(3), 34-48. https://www.journalofdemocracy.org/articles/hungarys-u-turn-retreating-from-democracy/
• Kranz, J. (2015). Pojęcie suwerenności we współczesnym prawie międzynarodowym. Elipsa.
• Krasner, S. (2001). Abiding sovereignty. International Political Science Review, 22(3), 229-251. https://www.jstor.org/stable/1601484
• Krasner, S.D. (2004). The hole in the whole: Sovereignty, shared sovereignty, and international law. Michigan Journal of International Law, 25(4), 1075-1101. https://repository.law.umich.edu/mjil/vol25/iss4/15/
• Krastew I., i Holmes, S. (2020). Światło, które zgasło. Jak Zachód zawiódł swoich wyznawców? (A. Paszkowska, tłum.). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Kwaśnicki, R.L. (2023, 7 lutego). Nowelizacja kodeksu to nie żadne lex Obajtek. Rzeczpospolita. https://www.rp.pl/opinie-prawne/art37911141-radoslaw-l-kwasnicki-nowelizacja-kodeksu-to-nie-zadne-lex-obajtek
• Levitsky, S., i Ziblatt, D. (2021). Tak umierają demokracje (O. Łabendowicz, tłum.). Fundacja Liberte!
• Lührmann, A., i Lindberg, S. (2019). A third wave of autocratization is here: What is new about it? Democratization, 26(7), 1095-1113. https://doi.org/10.1080/13510347.2019.1582029
• MacIntyre, A. (2007). After virtue: A study in moral theory. University of Notre Dame Press.
• Mahoney, P.G. (2017). Adam Smith, prophet of law & economics. Journal of Legal Studies, 46(1), 207-236. https://www.jstor.org/stable/26457191
• Michałek, W. (2022). Opis prac legislacyjnych prowadzonych w ramach społeczno-gospodarczego programu pod nazwą Polski Ład. W: Polski Bezład Legislacyjny Rządowy i parlamentarny proces legislacyjny w pierwszych dwóch latach IX kadencji (15 listopada 2019-15 listopada 2021). XIV raport Obywatelskiego Forum Legislacji (s. 49-56). Fundacja Batorego.
• Misztal, J. (2023, 17 stycznia). Bezkarność za fuzję Orlenu i Lotosu? To bardzo możliwe. Bankier.pl. https://www.bankier.pl/wiadomosc/Bezkarnosc-za-fuzje-Orlenu-i-Lotosu-To-bardzo-mozliwe-8473264.html
• Moller, J., i Skaaning, S. (2012). Systematizing thin and thick conceptions of the Rule of the Law. Justice System Journal, 33(2), 136-153. https://www.jstor.org/stable/23268811
• Morlino, L., i Quaranta, M. (2016). What is the impact of the economic crisis on democracy? Evidence from Europe International Political Science Review, 37(5), 618-633. https://doi.org/10.1177/0192512116639747
• Mounk, Y. (2019). Lud kontra demokracja. Dlaczego nasza wolność jest w niebezpieczeństwie i jak ją ocalić (K. Gucio i T. Sawczuk, tłum.). Biblioteka Kultury Liberalnej.
• Müller, J.W. (2017). Co to jest populizm? (M. Sutowski, tłum.). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Murphy, C. (2005). Lon Fuller and the moral value of the rule of law. Law and Philosophy, 24(3), 239-262. https://www.jstor.org/stable/30040345
• Oakeshott, M. (1983). On history and other essays. Basil Blackwell.
• Pawłowski, S. (2021). Zasada trójpodziału władzy a tzw. specustawy inwestycyjne konkretnego celu - refleksje w przedmiocie granic pomiędzy stanowieniem a stosowaniem prawa. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 83(3), 21-34. https://doi.org/10.14746/rpeis.2021.83.3.2
• Pech, L. (2022). The Rule of Law as a well-established and well-defined principle of EU Law. Hague Journal on the Rule of Law, 14(2-3), 107-138. https://doi.org/10.1007/s40803-022-00176-8
• Pech, L., i Bard, P. (2022). The Commission's Rule of Law Report and the EU monitoring and enforcement of Article 2 TEU Values. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2022/727551/IPOL_STU(2022)727551_EN.pdf
• Pieczewski, A. (2013). Federalizacja Unii Europejskiej. Przesłanki i bariery. W: M. Kalinowski i A. Pieczewski (red.), Polityczna kreacja ładu ekonomicznego. Teoria i praktyka (s. 157-174). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. http://dx.doi.org/10.18778/7525-868-4 https://doi.org/10.18778/7525-868-4
• Piketty, T. (2015). Kapitał XXI wieku (A. Bilik, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Polanowska-Sygulska, B. (2012). Między filozofią polityczną a filozofią prawa. Księgarnia Akademicka. Ośrodek Myśli Politycznej.
• Rawls, J. (1994). Teoria sprawiedliwości (M. Panufnik, J. Pasek i A. Romaniuk, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Rotfeld, A. (2017). Porządek międzynarodowy. W poszukiwaniu nowych reguł. Polskie Bractwo Kawalerów Gutenberga.
• Selleck, S. (2016, 26 April). Fundraising a top priority mandate to D.C. politicians. Pobrane z: https://www.termlimits.com/congress-fundraising-priority/
• Siedlecka, E. (2023, 30 stycznia). Lex Kaczyński, czyli przeproś się sam. Polityka. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/2199768,1,lex-kaczynski-czyli-przepros-sie-sam.read
• Stromseth, J., Wippman, D., i Brooks, R. (2006). Can might make rights? Building the rule of law after military interventions. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511803086
• Szadok-Bratuń, A. (2021). Fullerowski paradygmat (nie)dobrego prawa i jego aktualność hic et nunc. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem, 43(2), 295-316. https://doi.org/10.19195/2300-7249.43.2.19
• Szuleka, M., Wolny, M., i Szwed, M. (2016). Kryzys konstytucyjny w Polsce 2015-2016. Helsińska Fundacja Praw Człowieka. https://archiwumosiatynskiego.pl/images/2017/10/HFPC-Kryzys-konstytucyjny-w-Polsce-2015-2016.pdf
• Tamanaha, B. (2006). Law as a means to an end: Threat to the rule of law. Cambridge University Press.
• Zielonka, J. (2018). Kontrrewolucja. Liberalna Europa w odwrocie. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Identyfikatory

DOI

https://doi.org/10.14746/rpeis.2024.86.1.01